Theo UBND TP, những năm gần đây, mặc dù bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, nhưng kinh tế TP vẫn phát triển, góp phần quan trọng vào sự tăng trưởng chung của cả nước.
Tuy nhiên, kinh tế TP vẫn còn thách thức, nợ xấu tăng, nhiều vụ án về tham nhũng kinh tế phức tạp với giá trị phải thi hành án rất lớn. Nhiều DN làm ăn thua lỗ, rơi vào tình trạng phá sản, giải thể... không thanh khoản được các khoản vay từ tổ chức tín dụng dẫn đến các tranh chấp trong quan hệ giao dịch dân sự và thương mại tăng lên nhiều với giá trị bồi thường, hoàn trả ngày càng lớn. Nhiều vụ tranh chấp hợp đồng tín dụng, hợp đồng mua bán tài sản với giá trị lớn, tài sản khó xử lý.
“Đây là thách thức lớn cho công tác thi hành án dân sự trên địa bàn TP HCM (nói riêng) và cả nước (nói chung) trong việc thu hồi tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt ở các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế”, báo cáo nêu.
Theo UBND TP, công tác thu hồi tài sản trong các vụ án tham nhũng kinh tế đã có chuyển biến tích cực. Mười tháng năm 2023, tổng số tiền phải thi hành là 74.080 tỷ đồng, đã thi hành xong 17.650 tỷ đồng, đạt 39%.
Tuy vậy, theo UBND TP HCM, vẫn còn khó khăn, vướng mắc trong cơ chế khi thu hồi tài sản tham nhũng.
Cụ thể, theo quy định, trong quá trình điều tra chỉ cho phép kê biên tài sản có giá trị tương ứng với giá trị phạm tội và thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra. Trong khi đó, mức độ và giá trị tài sản phải thu hồi trong các vụ án tham nhũng chỉ được xác định đầy đủ, cụ thể khi bản án có hiệu lực thi hành.
Vì vậy, việc thu hồi tài sản tham nhũng phần lớn không được đầy đủ do giá trị tài sản đã kê biên trong quá trình điều tra thường thấp hơn giá trị tài sản phải thu hồi. Những tài sản khác không được kê biên trong quá trình điều tra, dễ phát sinh tẩu tán.
Bên cạnh đó, việc kê biên tài sản/phong tỏa tài khoản sau khi có quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can, dẫn đến việc thu hồi tài sản chậm do đối tượng vi phạm tìm cách đối phó, hợp pháp hóa các giấy tờ, tài liệu hoặc chuyển quyền sở hữu tài sản cho người khác.
Ngoài ra, đã xuất hiện tình trạng một số DN hoạt động kinh doanh thiếu lành mạnh, huy động vốn rồi “ôm” tiền bỏ trốn. Việc này có nguyên nhân từ việc quy định thành lập DN quá dễ dàng như không cần vốn pháp định, vốn điều lệ chỉ cam kết đóng và không có các quy định cũng như chế tài hậu kiểm tra việc góp vốn này…
Từ những khó khăn trên, UBND TP kiến nghị cho phép cơ quan điều tra áp dụng biện pháp ngăn chặn như: Phong tỏa tài khoản, ngăn chặn chuyển nhượng... tất cả tài sản của người có hành vi phạm tội để việc thu hồi tài sản có hiệu quả.
Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên/phong tỏa tài sản trong giai đoạn xác minh, giải quyết tố giác, tin báo tội phạm và kiến nghị khởi tố khi phát hiện có dấu hiệu tẩu tán tài sản.
TP cũng kiến nghị quy định cơ chế đặc thù để thu hồi tài sản cho Nhà nước ngay trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử để tránh tình trạng tẩu tán, làm thất thoát tài sản. Cụ thể, cơ quan điều tra tiến hành xác minh nguồn gốc nguồn tiền, tài sản để tiến hành kê biên ngay trong giai đoạn điều tra, kể cả các tài sản mà đương sự đã tẩu tán bằng hình thức chuyển nhượng, tặng cho trước khi tòa án thụ lý xét xử... Việc này nhằm đảm bảo hiệu quả trong việc thu hồi tài sản thuộc các vụ án lớn về kinh tế, tham nhũng.
