Xuất phát từ cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý và cơ sở thực tiễn ở nước ta hiện nay, việc sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) năm 2015 là rất cần thiết. Vì vậy, việc tham khảo kinh nghiệm của các nước sẽ góp phần giúp chúng ta hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho việc xây dựng và vận hành hệ thống VBQPPL thống nhất, đồng bộ, minh bạch, khả thi, dễ tiếp cận, hiệu lực và hiệu quả, dễ áp dụng, tạo động lực mới cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới. Trên cơ sở nghiên cứu của Bộ Tư pháp, chúng tôi xin giới thiệu kinh nghiệm của một số quốc gia mà Việt Nam có thể tham khảo.
Nghiên cứu kinh nghiệm các nước của Bộ Tư pháp cho thấy, tùy thuộc vào đặc điểm của thể chế chính trị, tổ chức bộ máy nhà nước nói chung và tổ chức, hoạt động của Quốc hội/Nghị viện nói riêng, quy trình xây dựng và ban hành văn bản pháp luật của mỗi nước có những điểm riêng biệt từ chủ thể có quyền trình dự luật đến các bước cụ thể trong quy trình, thủ tục trình, xem xét, thông qua dự luật. Trong đó, một điểm nổi bật của Trung Quốc là việc soạn thảo văn bản được thực hiện bởi Ủy ban Pháp chế của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) hoặc tại Văn phòng Pháp chế của Hội đồng Nhà nước. Trong bất kỳ trường hợp nào, việc soạn thảo cũng do một ban đặc biệt soạn thảo, ban này được thành lập với thành phần là chuyên gia kỹ thuật, công chức Chính phủ hàng đầu và chuyên gia pháp lý cho từng dự án luật cụ thể.
Văn bản giải thích luật có hiệu lực như luật
Năm 2000, Trung Quốc ban hành một đạo luật riêng về lập pháp gọi là Luật Lập pháp. Luật Lập pháp Trung Quốc quy định 6 hình thức văn bản pháp luật gồm: luật; quy định hành chính; quy định địa phương; quy định tự trị; quy định riêng biệt; quy chế.
Về thẩm quyền ban hành, theo Luật Lập pháp, Quốc hội và UBTVQH có thẩm quyền ban hành luật để quy định những vấn đề đã được xác định rõ trong Luật Lập pháp. Theo đó, Quốc hội có thẩm quyền ban hành và sửa đổi các luật cơ bản về hình sự, dân sự, cơ cấu nhà nước và các vấn đề khác. UBTVQH có thẩm quyền lập pháp rất rộng, đó là: ban hành và sửa đổi các luật ngoài những luật phải do Quốc hội ban hành; sửa đổi, bổ sung một phần các luật do Quốc hội ban hành trong thời gian Quốc hội không họp, với điều kiện không trái với các nguyên tắc cơ bản của luật đó; ban hành các luật liên quan theo sự ủy quyền của Quốc hội.
Còn Chính phủ (Quốc Vụ Viện) được ban hành quy định hành chính để quy định về: Các vấn đề cần thiết phải ban hành quy định hành chính để thi hành luật; Các vấn đề về quyền quản lý hành chính của Chính phủ theo Điều 89 của Hiến pháp; Các vấn thuộc thẩm quyền ban hành luật của Quốc hội và UBTVQH, nhưng được Quốc hội và UBTVQH ủy quyền cho Chính phủ ban hành quy định hành chính để quy định trước.
Hội đồng nhân dân và Thường trực của Hội đồng nhân dân của tỉnh, khu vực tự trị và các thành phố lớn của tỉnh có thẩm quyền ban hành văn bản. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, vùng tự trị, thành phố trực thuộc Trung ương hoặc thành phố lớn có thể ban hành quy chế nội bộ phù hợp với luật, quy định hành chính và nghị định của địa phương cấp tỉnh, vùng tự trị, hoặc thành phố trực thuộc Trung ương.
Luật Lập pháp của Trung Quốc dành 5 điều quy định về việc Quốc hội, UBTVQH ủy quyền lập pháp cho Chính phủ. Các điều này quy định về các trường hợp được ủy quyền; các vấn đề được ủy quyền; nội dung của quyết định ủy quyền; trách nhiệm của cơ quan ủy quyền và cơ quan được ủy quyền; trường hợp Quốc hội và UBTVQH ủy quyền tạm thời điều chỉnh hoặc tạm thời ngừng áp dụng một số quy định của luật trong một thời hạn và phạm vi quy định, dựa trên nhu cầu cải cách và phát triển. Luật cũng quy định Quốc hội, UBTVQH quyết định ủy quyền cho Chính phủ ban hành quy định hành chính khi các vấn đề cần phải được điều chỉnh kịp thời nhưng chưa đủ điều kiện, chưa chín muồi để ban hành luật.
Ở Trung Quốc, UBTVQH giải thích luật trong các trường hợp: cần xác định nghĩa cụ thể của các quy định trong luật; sau khi luật được ban hành đã xuất hiện tình hình mới cần phải xác định cơ sở để áp dụng luật. Theo quy định trong Luật Lập pháp, Chính phủ, Ủy ban Quân sự Trung ương, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các Ủy ban của Quốc hội, Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh, khu tự trị và thành phố trực thuộc Trung ương có thể đề nghị UBTVQH giải thích luật. Các đơn vị giúp việc của UBTVQH có trách nhiệm nghiên cứu và chuẩn bị dự thảo văn bản giải thích luật để đưa vào chương trình phiên họp của UBTVQH theo quyết định của Thường trực UBTVQH.
 |
Phiên họp toàn thể đầu tiên của Kỳ họp thứ 12, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIV tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 4/11/2024. (Ảnh: THX/TTXVN) |
Sau khi dự thảo văn bản giải thích luật được thảo luận tại phiên họp của UBTVQH, Ủy ban Pháp luật phải căn cứ vào ý kiến thảo luận của các ủy viên UBTVQH để nghiên cứu, chỉnh lý dự thảo trước khi đưa ra biểu quyết. Dự thảo văn bản giải thích luật được thông qua nếu quá nửa tổng số ủy viên UBTVQH biểu quyết tán thành và được UBTVQH công bố dưới hình thức thông báo. Văn bản giải thích luật do UBTVQH thông qua có hiệu lực như các luật do UBTVQH ban hành.
Chuyên nghiệp hóa việc soạn thảo văn bản pháp luật
Theo Luật Lập pháp của Trung Quốc, thông thường, một dự án luật trong chương trình kỳ họp của UBTVQH sẽ được xem xét ba lần trong kỳ họp trước khi Ủy ban bỏ phiếu về việc thông qua. Trong lần xem xét thứ nhất, người có sáng kiến về dự án luật sẽ dẫn dắt phiên họp toàn thể Ủy ban. Trong phiên xem xét lần thứ hai tại phiên họp của UBTVQH, Ủy ban Lập pháp sẽ đưa ra báo cáo trước phiên họp toàn thể về tình hình chỉnh sửa dự thảo và các vấn đề lớn liên quan đến dự thảo. Dựa trên báo cáo của Ủy ban Lập pháp, các cuộc họp nhóm được tổ chức để thảo luận sâu hơn về dự thảo luật. Trong lần xem xét thứ ba, Ủy ban Lập pháp sẽ đưa ra báo cáo trước phiên họp toàn thể kết quả của việc xem xét dự thảo luật, trên cơ sở đó, việc xem xét, sửa đổi dự thảo luật sẽ được thực hiện.
Trong quá trình xem xét, nếu xét thấy cần thiết, UBTVQH có thể tổ chức một cuộc họp nhóm hoặc một phiên họp toàn thể để thảo luận về những vấn đề lớn của dự thảo luật. Đối với các dự thảo luật trải qua 3 lần thảo luận của UBTVQH mà không còn quá nhiều ý kiến khác nhau về những vấn đề cơ bản, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội sẽ hoàn thiện dự thảo luật. Dự thảo này sẽ được Chủ tịch đoàn của UBTVQH đưa ra bỏ phiếu tại phiên họp toàn thể của UBTVQH. Dự thảo này sẽ được thông qua nếu quá nửa số ủy viên UBTVQH nhất trí thông qua.
Sau khi được thông qua, luật phải được công bố theo lệnh của Chủ tịch nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Trong lệnh của Chủ tịch nước về ký công bố luật phải nêu rõ cơ quan ban hành, ngày thông qua và thời điểm có hiệu lực của luật. Sau khi công bố, luật phải được đăng trên Bản tin của UBTVQH và trên các báo phát hành trong toàn quốc. Văn bản pháp luật đăng trên Bản tin của UBTVQH có giá trị như bản chính thức.
Đặc biệt, Trung Quốc đã chuyên nghiệp hóa việc soạn thảo văn bản pháp luật. Theo đó, việc soạn thảo được thực hiện bởi Ủy ban Pháp chế của UBTVQH hoặc tại Văn phòng Pháp chế của Hội đồng Nhà nước. Trong một số trường hợp, các bộ hoặc ủy ban tại Bắc Kinh thực hiện soạn thảo. Trong bất kỳ trường hợp nào, việc soạn thảo cũng do một ban đặc biệt soạn thảo. Ban này được thành lập với thành phần là chuyên gia kỹ thuật, công chức Chính phủ hàng đầu và chuyên gia pháp lý cho từng dự án luật cụ thể.
