Ở một số đô thị lớn nhất cả nước như Hà Nội, TP HCM, một trong những “đặc sản” như lời một ca khúc là “ngõ nhỏ, phố nhỏ, nhà tôi ở đó”. Nhưng trong thực tế, ngõ (hẻm) nhỏ chỉ một số lúc mới lãng mạn, nên thơ, ngoài ra rất bất tiện trong sinh hoạt, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ xảy ra những vụ cháy gây hậu quả nghiêm trọng.
Tại Hà Nội, hỏa hoạn ở hai ngôi nhà trong ngõ nhỏ quận Cầu Giấy rạng sáng 24/5 khiến 14 người thiệt mạng và 6 người bị thương. Chín tháng trước đó, vụ cháy “chung cư mini” nằm sâu trong ngõ nhỏ tại quận Thanh Xuân cũng đã cướp đi 56 sinh mạng, làm 37 người khác bị thương.
Nguyên nhân đô thị lớn có các ngõ hẻm nhỏ, là xưa kia nơi đây từng là thôn quê, nhà dân thưa thớt, gần như nhà nào cũng có ruộng vườn, ao hồ. Đường trong làng cũng là đường mòn nhỏ xíu vì chỉ phục vụ nhu cầu đi lại của vài hộ, thậm chí chỉ vài người. Quá trình đô thị hóa đã biến các ngôi làng thành phố phường, dân số đông lên hàng chục hàng trăm lần. Đất trong làng được chia nhỏ cho con cái và bán cho người nơi khác đến, xây nhà cho thuê. Các ngôi nhà cứ nhỏ dần, cao dần và đường sá vốn đã nhỏ nay càng chật chội do người đông, mật độ phương tiện lớn. Có các ngõ siêu nhỏ quanh co, gấp khúc do người dân tự tạo, lại còn bị các hộ hai bên ngõ lấn chiếm, lấn khoảng không.
Để mở rộng ngõ hẻm tại các khu dân cư cũ, cần có quy hoạch chi tiết 1/500, sau đó giải tỏa mở rộng. Nhưng đó là điều gần như bất khả thi, vì không địa phương nào có đủ kinh phí để lập quy hoạch chi tiết, càng không biết lấy đâu ra tiền để giải tỏa, đền bù cho diện tích đất “tấc đất, tấc vàng”.
Góp phần dần dần giải “bài toán” này, từ hơn 20 năm trước, tại TP HCM đã có chủ trương hiến đất mở rộng hẻm từ 2000. Ban đầu chỉ vài quận, huyện thực hiện. Đến cuối 2003, việc hiến đất mới lan tỏa tại nhiều địa phương sau khi chính quyền đẩy mạnh vận động.
Theo thống kê của UBND TP, từ 2000 - 2021, toàn TP có hơn 168.000 hộ dân hiến 5,3 triệu m2 đất, tương ứng số tiền hơn 10.000 tỷ đồng phục vụ 5.230 công trình, bao gồm 3.874 công trình mở rộng hẻm, 1.237 công trình mở rộng đường và 119 công trình khác. Ngoài ra, người dân còn đóng góp kinh phí để mở đường, hẻm và các công trình phục vụ công cộng với số tiền trên 458 tỷ đồng. Phần lớn các hộ dân hiến đất mở rộng hẻm đều nhận xét đây không chỉ là hành vi “cho”, mà là việc “nhận”; vì bản thân người dân tại khu vực là đối tượng được hưởng lợi trước tiên khi đường thông, ngõ thoáng hơn trước.
Nhưng cũng phải thừa nhận một thực tế, là tại một số địa phương như Lâm Đồng, lợi dụng quy định hiến đất mở đường, một số người đã đã cố tình thực hiện sai, chỉ hiến ít đất làm đường, còn thực chất là nhằm mục đích phân lô một số khu đất, để sau đó “lên thổ cư”, thu lợi nhuận cực cao. Một số địa phương đã ra chỉ đạo tạm dừng thực hiện việc “hiến đất” để phòng, chống các đối tượng “lách luật”.
Một số ý kiến cho rằng, từ thực tế “hiến đất mở rộng hẻm” tại một số địa phương, thì cơ quan Trung ương, Bộ ngành chức năng cần tổng kết, nghiên cứu xem xét, ban hành văn bản thống nhất áp dụng trên cả nước về việc với những trường hợp nào thì có thể thực hiện, nguyên tắc thực hiện ra sao, hỗ trợ các hộ dân hiến đất ra sao trong xây lại các công trình cũ và cấp giấy tờ mới với nhà đất sau khi trừ đi diện tích đã hiến… Làm được điều này, sẽ góp phần chỉnh trang đô thị, nâng cao đời sống người dân.
