Những “quả bom độc” giết chết hệ sinh thái
Ngày 30/5, tại tỉnh Vĩnh Phúc, Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) phối hợp Trung tâm Truyền thông Tài nguyên và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và các đơn vị liên quan tổ chức tập huấn “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo - Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng".
Phát biểu khai mạc buổi tập huấn, Th.S Phạm Hồng Quân, cố vấn chiến lược Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) chia sẻ, một điếu thuốc lá nhỏ, nằm gọn trong tay, cháy đỏ, tỏa khói trắng, thường mang theo hình ảnh “sành điệu", nhưng đằng sau lớp vỏ quyến rũ ấy là một sự thật khắc nghiệt.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có 8 triệu người chết mỗi năm trên toàn cầu vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Riêng tại Việt Nam, con số này là 40.000 người mỗi năm.
Về môi trường, ngành công nghiệp thuốc lá sản xuất 6 nghìn tỷ điếu thuốc mỗi năm và hậu quả là thải ra 840.000 tấn rác từ đầu lọc – loại rác thải nhựa phổ biến nhất trên hành tinh. Những đầu lọc này không chỉ là rác, mà là những “quả bom độc” chứa nicotine, cadmium, arsenic, ngấm vào đất, sông, biển và giết chết hệ sinh thái. Tại Việt Nam, với khoảng 15 triệu người hút thuốc, lượng rác thải từ thuốc lá lên đến hàng nghìn tấn mỗi năm, góp phần làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng rác thải nhựa.
Để sản xuất ra những điếu thuốc lá đó, toàn bộ chuỗi giá trị của ngành công nghiệp này dẫn đến việc 4.5 triệu hecta đất bị phá hủy mỗi năm để trồng cây thuốc lá và lấy gỗ sấy. Hơn nữa, nó còn phát thải ra khoảng 84 triệu tấn CO2 mỗi năm, tương đương lượng phát thải của cả một quốc gia như Phần Lan, bằng 1/4 lượng phát thải năm 2022 của Việt Nam (327 triệu tấn). Con số này là một thách thức trực tiếp đến cam kết đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 mà Việt Nam đã mạnh mẽ tuyên bố tại COP26. Chúng ta không thể nói về một tương lai carbon thấp trong khi vẫn dung dưỡng một ngành công nghiệp có lượng phát thải cao.
"Mỗi điếu thuốc không chỉ cướp đi hơi thở của con người, mà còn bóp nghẹt hơi thở của Trái Đất. Đây là một cuộc chiến kép: vì sức khỏe và vì hành tinh của chúng ta", Th.S Phạm Hồng Quân nhận định.
 |
Th.S Phạm Hồng Quân, cố vấn chiến lược Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (Ảnh: Trung Nguyên) |
Cũng theo đại diện CEPVN, ngành công nghiệp thuốc lá đã từng quảng bá sản phẩm của mình như một biểu tượng của sự tự do, bản lĩnh và phong cách. Qua phim ảnh và quảng cáo, văn hóa tiêu dùng thuốc lá đã len lỏi vào tiềm thức như một hành vi thời thượng. Ngày nay, với sự ra đời của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, thông điệp "thuốc lá ít hại" lại được tung hô mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
Tuy nhiên thực tế, nhiều nghiên cứu của WHO, CDC Hoa Kỳ và Bộ Y tế các nước đã chỉ ra rằng thuốc lá thế hệ mới vẫn chứa nicotine, kim loại nặng và gây tổn thương phổi, tim mạch. Chưa có đủ bằng chứng khoa học để khẳng định rằng các sản phẩm này giúp cai thuốc lá thông thường. Nguy hiểm hơn, chúng đang đe dọa cuốn hút giới trẻ vào một cơn nghiện thế hệ mới. Những sản phẩm này vẫn chứa hàng ngàn chất độc, vẫn tạo ra rác thải nhựa và vẫn đang hướng tới đối tượng là thế hệ tương lai của chúng ta.
"Chúng ta đang phải đối mặt với một ngành công nghiệp có thể đang thao túng nhận thức cộng đồng bằng các chiến thuật marketing hiện đại, thậm chí là “tẩy xanh” (greenwashing) – đánh tráo khái niệm và che giấu bản chất vấn đề", ông Quân nhấn mạnh.
Kiến nghị bổ sung thuốc lá vào đối tượng chịu thuế bảo vệ môi trường
Đồng tình với quan điểm của CEPVN, TS. Nguyễn Đình Đáp - chuyên gia Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, ngành công nghiệp thuốc lá đang làm biến đổi khí hậu, lãng phí tài nguyên, tổn hại hệ sinh thái.
Trước những tác động tiêu cực mà thuốc lá gây ra đối với sức khỏe và môi trường, TS. Nguyễn Đình Đáp đưa ra một số khuyến nghị như sau: Bảo vệ rừng, giảm diện tích trồng cây thuốc lá, cải thiện sinh kế cộng đồng; Thực hiện nghiêm quy định về bảo vệ môi trường trong sản xuất, sử dụng thuốc lá; Thực hiện vấn đề về kiểm kê khí nhà kính, kiểm soát phát thải; Giảm sử dụng thuốc lá...
 |
TS Nguyễn Đình Đáp chia sẻ tại buổi tập huấn (Ảnh: PV) |
Theo TS Đáp, trên thực tế, có nhiều sản phẩm, hàng hóa mà việc sử dụng có khả năng gây ô nhiễm môi trường, nhưng lại chưa đưa được vào diện điều chỉnh của Luật, ví dụ như: thuốc lá, chất thải phóng xạ, một số những chất gây độc hại… Thuế bảo vệ môi trường chưa bao phủ được các đối tượng gây ô nhiễm, mức thuế áp đặt chưa được nghiên cứu theo hướng hiệu quả là do áp lực ngân sách nhà nước.
Do đó, chuyên gia Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam kiến nghị nghiên cứu bổ sung thuốc lá vào đối tượng chịu thuế bảo vệ môi trường theo đúng nguyên tắc: người gây ô nhiễm phải trả tiền. Bổ sung giảm thiểu tác động môi trường là 1 trong những nội dung của Chương trình phòng chống tác hại của thuốc lá. Bổ sung nghiên cứu khoa học về tác động môi trường, sức khỏe nghề nghiệp của công nhân, người trực tiếp sản xuất có liên quan đến thuốc lá.
Bên cạnh đó, cần đánh giá tác động của chính sách thuế bảo vệ môi trường đối với thuốc lá (báo cáo đánh giá chính sách, làm cơ sở đưa vào đối tượng chịu thuế). Áp dụng giải pháp khoa học công nghệ trong xử lý chất thải rắn liên quan đến thuốc lá (điếu đầu lọc, vỏ bao thuốc…)...
