Làm sao để tiếng Anh hết… “loay hoay”?

GS đã có nhiều bài viết cho rằng hội nhập quốc tế là một trong những giải pháp quan trọng nhất để đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam, xin GS nói rõ hơn về điều này? 

- Tôi cho rằng để thực hiện Nghị quyết 29 của Đảng về đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục và đào tạo Việt Nam thì cách tốt nhất, nhanh nhất, tiết kiệm nhất, cụ thể và dễ làm nhất là hãy quốc tế hóa căn bản và toàn diện nền giáo dục và đào tạo Việt Nam, nhưng luôn giữ cốt cách Việt theo đường lối của Đảng và Nhà nước ta, từ tư duy đến hành động, từ triết lý giáo dục cho đến mọi thiết kế kỹ thuật như chương trình, sách giáo khoa, thi cử, đánh giá, quản lý, phục vụ sản xuất, đóng góp xã hội… Nói tóm lại là phát huy mọi nguồn lực ở trong và ngoài nước, học hỏi những kinh nghiệm giáo dục trong nước và quốc tế, để đào tạo ra thế hệ những công dân toàn cầu người Việt Nam, có cốt cách Việt và đủ sức cạnh tranh bình đẳng, lành mạnh, trung thực và hiệu quả trong thế giới hội nhập ngày nay với nhiều cơ hội thuận lợi nhưng cũng không ít thách đố, kể cả sự đe dọa an ninh và toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc thiêng liêng của chúng ta. 

Kiến nghị này tôi đã nêu ra từ 20 năm trước, lúc còn là Vụ trưởng Vụ QHQT Bộ GD&ĐT, khi phân tích bài học thành công của các “con rồng” phát triển thần kỳ như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và Hồng Kông (Trung Quốc),... và dựa vào ý tưởng, tiên đoán thiên tài về sự ra đời toàn cầu hóa của Cao Bá Quát (1808-1855) “Kho trời chung mà vô tận của mình riêng” trong bài thơ “Thú nhàn”.

Để hội nhập quốc tế thì tiếng Anh là một yếu tố rất quan trọng, phải chăng vì thế mà GS đã có bức tâm thư về việc cần có quốc sách đối với tiếng Anh?

- Thế hệ trẻ Việt Nam phải thành thạo hai công cụ chiến lược của thời đại hội nhập quốc tế ngày nay đó là công nghệ thông tin và tiếng Anh. Chúng như “hai chân” giúp chúng ta tiến lên phía trước nhanh chóng và vững vàng.

Tôi xin nói thêm về tầm quan trọng của tiếng Anh. Chúng ta đã được đọc, được nghe nhiều người Việt Nam và người nước ngoài nói về tầm quan trọng của tiếng Anh đối với mỗi một con người và mỗi đất nước. Khi nhấn mạnh vai trò của tiếng Anh, chúng ta không quên các ngoại ngữ khác. Vì ẩn sâu phía sau mỗi ngôn ngữ là một nền văn hóa và biết thêm được một ngôn ngữ như mở thêm được một cửa sổ ra vườn hoa đầy hương sắc bên ngoài. UNESCO cũng luôn chủ trương tôn trọng sự đa dạng văn hóa và ngôn ngữ. Vấn đề là ở chỗ ngày nay những công dân toàn cầu phải sử dụng tối ưu thời gian sống và làm việc của họ, nói riêng là cần phải học và sử dụng (những) ngoại ngữ nào. Chúng ta tôn trọng sự đa dạng và bình đẳng văn hóa nhưng trước hết phải xuất phát từ chính quyền lợi chính đáng và thiêng liêng của dân tộc ta khi lựa chọn và quyết định ngoại ngữ thứ nhất. Theo tôi đó là tiếng Anh, sau đó mới đến các thứ tiếng quốc tế khác. Vì chính các nước khi tiếng mẹ đẻ của họ trùng với một thứ tiếng quốc tế nào đó, ví dụ như tiếng Pháp, Đức, Nga, Tây Ban Nha, họ cũng đều coi tiếng Anh là ngoại ngữ số một. Hiện nay, khả năng sử dụng tiếng Anh của người Việt Nam đang là một trong những rào cản không nhỏ đối với việc hội nhập quốc tế. 

GS cho rằng, khả năng sử dụng tiếng Anh của người Việt Nam đang là một trong những rào cản không nhỏ đối với việc hội nhập quốc tế. Vậy đề án ngoại ngữ quốc gia 2020 có giúp chúng ta cải thiện được thực trạng trên hay không?

- Việt Nam chúng ta đang là một “vùng trũng” về tiếng Anh của ASEAN. Để hội nhập quốc tế, nói riêng là tham gia TPP, khu kinh tế ASEAN, WTO…  chúng ta phải thoát nhanh khỏi tình trạng này. Một trong những biện pháp là cần phải triển khai nhanh chóng, mạnh mẽ và hiệu quả Đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008 -2020” đã được Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 1400/QĐ-TTg phê duyệt ngày 30/9/2008. Đề án này đã được Chính phủ và Bộ GD&ĐT tích cực chỉ đạo thực hiện, ngành Giáo dục cùng cả xã hội đã có nhiều cố gắng để triển khai và đã đạt được những kết quả bước đầu. Nhưng rất cần một Chỉ thị của Bộ Chính trị về tiếng Anh để cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc như trong lĩnh vực CNTT thì mới quyết liệt và nhanh chóng nâng cao được trình độ tiếng Anh ở nước ta.

Trong thời đại hội nhập quốc tế thì việc tham khảo có chọn lọc những kinh nghiệm của các quốc gia phát triển trên thế giới để làm giáo dục liệu có giúp chúng ta giảm bớt khó khăn, đi đúng hướng, từ đó đào tạo được nguồn nhân lực có đủ trình độ, sức mạnh để hợp tác và cạnh tranh bình đẳng trên toàn cầu, thưa GS?

- Trong thời đại hội nhập quốc tế và thế giới phẳng ngày nay, tôi cho rằng việc tham khảo có chọn lọc những kinh nghiệm giáo dục của các nước và chú ý đến những khuyến cáo của các tổ chức quốc tế, trước hết là các cơ quan của Liên Hợp quốc như UNESCO, UNICEF... sẽ giúp chúng ta giảm bớt khó khăn, bớt mày mò và đi đúng hướng văn minh của thời đại. Và cũng chỉ khi đó, nguồn nhân lực do chúng ta tạo ra mới đủ trình độ và sức mạnh để hợp tác và cạnh tranh bình đẳng trên toàn cầu. 

Chúng ta đã và đang cố gắng học hỏi được nhiều nhất những cái hay của thiên hạ và quan trọng hơn nữa là học hỏi ngay chính những cái tốt trong lịch sử giáo dục nước nhà, một quốc gia có nền văn hiến mấy nghìn năm, sẽ giúp chúng ta bớt loay hoay. Mà có ai, có nước nào trên thế giới này ngăn cấm chúng ta học hỏi và tham khảo kinh nghiệm tốt của họ đâu. Chúng ta học hỏi và tham khảo có chọn lọc chứ không phải sao chép. Vả lại làm gì có một loại thức ăn sẵn nào trong giáo dục. Nhưng cũng không có nghĩa là ta phải loay hoay từ đầu trong hoàn cảnh của ta, cho riêng ta. Từ tư duy đến hành động, từ triết lý đến triển khai giáo dục, cần thiết và có thể vận dụng triệt để các bài học quốc tế và lịch sử có giá trị và phù hợp với mình. Luật sư Nguyễn Trần Bạt viết: “Nước nào có nền giáo dục tốt thì chúng ta bắt chước, bắt chước chương trình, bắt chước triết lý của người ta” (Đối thoại với tương lai, trang 671). Chỉ như vậy chúng ta mới có thể hy vọng tiến nhanh hơn (so với chính mình ở giai đoạn trước) và giảm bớt dần khoảng cách so với khu vực và thế giới phát triển. Ở đây tôi chưa dám nói là chúng ta sẽ “đi tắt, đón đầu” các nước có nền giáo dục tiên tiến. Cố bám sát họ nhất có thể được đã là khó khăn, thách thức và vinh dự. Vì khi ta cố “tiến lên” thì họ đâu có dừng mà còn “tiến lên” với tốc độ lớn hơn. Nói theo ngôn ngữ vật lý thì không chỉ tốc độ mà gia tốc của các nước tiên tiến đều lớn hơn ta. 

Tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia để làm giáo dục thì chắc chắn điều quan trọng là chúng ta phải chú ý đến việc xây dựng chương trình và sách giáo khoa của họ đúng không thưa GS?

- Chúng tôi muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tham khảo có chọn lọc các kinh nghiệm quốc tế trong giáo dục và nói riêng là trong việc xây dựng chương trình, sách giáo khoa. Điều đáng mừng là ngay từ những ngày đầu tiên của nền giáo dục cách mạng, chúng ta đã chú ý đến điều này. Nhiều kinh nghiệm giáo dục của Liên Xô (cũ), Pháp, Trung Quốc và các nước XHCN khác đã được chúng ta tiếp thu có chọn lọc. Tôi nhớ ngày còn đi học, các cuốn sách giáo khoa phổ thông mỏng dính, kiến thức rất chắt lọc, nhưng về cơ bản vẫn “đủ chất” cho học sinh, kể cả “chất để làm người”, dù học tiếp lên đại học ở trong hoặc ngoài nước, học cao đẳng hay đi học nghề hoặc đi làm. Được vậy là nhờ chúng ta đã tham khảo cách làm giáo dục, tham khảo các sách giáo khoa chuẩn mực và rất cơ bản của Nga, Pháp, Mỹ và các nước khác. Nói riêng trong môn toán, các cuốn sách giáo khoa cấp II và III ngày ấy do thầy Lê Hải Châu và thầy GS. Hoàng Tụy biên soạn vừa ngắn gọn, súc tích vừa cơ bản.