Khó đủ bề
Thống kê của VASEP cho biết, trong năm 2015, giá trị xuất khẩu cá tra ước đạt gần 1,6 tỷ USD, giảm 10% so với cùng kỳ năm 2014. Đáng chú ý, trong 8 thị trường xuất khẩu cá tra lớn nhất của Việt Nam thì có đến 6 thị trường giá trị xuất khẩu giảm so với cùng kỳ năm ngoái. Cụ thể như, thị trường Mỹ giảm 5,6%, EU giảm 14,3%, ASEAN giảm 4,3%, Brazil giảm 39,8%, Mexico giảm 13,2%, Colombia giảm 13,9%.
Tại hầu hết các thị trường lớn, xuất khẩu cá tra đều gặp rất nhiều khó khăn, nhu cầu tiêu thụ và nhập khẩu chậm, giá bán không tăng, các yêu cầu về chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm khắt khe hơn. Riêng Mỹ và EU - 2 thị trường xuất khẩu lớn nhất nhưng giá trị xuất khẩu giảm liên tiếp ngay từ đầu năm.
Mỹ là thị trường xuất khẩu cá tra số 1 của Việt Nam, tính đến hết tháng 10/2015, giá trị xuất sang thị trường này giảm tới gần 5% so với cùng kỳ. Cộng với việc thuế chống bán phá giá cao, chương trình giám sát cá da trơn được phía nước này mới đưa ra và có hiệu lực trong thời gian quá gấp sẽ khiến xuất khẩu cá tra sang thị trường này năm 2016 được dự báo sẽ sụt giảm mạnh.
Một tín hiệu không vui khi gần đây, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) vừa ra phán quyết sơ bộ mức thuế chống bán phá giá lần thứ 11 (POR11) đối với cá tra phi lê đông lạnh của Việt Nam vào thị trường này. Theo phán quyết này, mức thuế mà hai bị đơn bắt buộc là Công ty cổ phần Hùng Vương 0,36 USD/kg và Công ty TNHH sản xuất, thương mại và dịch vụ Thuận An là 0,84 USD/kg; 16 công ty là bị đơn tự nguyện trong đợt xem xét lần này chịu mức thuế 0,6 USD/kg.
Cũng theo VASEP, với mức thuế lên đến 0,6 USD/kg, phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam không đủ sức để bán cá tra vào nước này. Ngoài các quy định trên, cá tra cũng đang bị cạnh tranh gay gắt bởi các sản phẩm cá thịt trắng Alaska Pollack, cá Cod, cá rô phi.
Tìm thị trường mới
Theo chương trình giám sát cá da trơn đối với cá tra từ Việt Nam mà phía Mỹ mới đưa ra, đến tháng 9/2017, nếu các nước không nộp danh sách doanh nghiệp xuất khẩu vào Mỹ và các chứng minh về chương trình an toàn vệ sinh thực phẩm quốc gia theo yêu cầu của Cục Thanh tra và An toàn thực phẩm Mỹ (FSIS) thì sẽ không được tiếp tục xuất khẩu.
Mặc dù phía bạn có nói những nước nộp đầy đủ hồ sơ đúng hạn 18 tháng sẽ được tiếp tục xuất khẩu vào Hoa Kỳ, tuy nhiên, từ trước tới nay việc xem xét cấp Tiêu chuẩn tương đồng cho các nước được phép xuất khẩu mặt hàng thịt, thịt lợn và thịt gia cầm vào Mỹ, FSIS phải mất ít nhất trung bình 8 năm xem xét. Nhưng với sản phẩm cá, thời gian chuyển đổi này lại quá ngắn - 18 tháng. Quy định này là một khó khăn và thách thức trực tiếp cho việc xuất khẩu cá tra vào Mỹ trong thời gian tới.
Tại Hội nghị tổng kết công tác xuất khẩu thủy sản năm 2015, đại diện VASEP đã kiến nghị với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) giải quyết các khó khăn về: Chương trình thanh tra cá da trơn (Farm Bill) tại thị trường Mỹ, bằng cách nhanh chóng trình Chính phủ ban hành nghị định thay thế Nghị định số 36/2014/NĐ-CP để tránh gián đoạn xuất khẩu cá tra.
Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát cho hay, Bộ đã trình Chính phủ dự thảo cuối cùng Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 36/2014/NĐ-CP và đang chờ ban hành. Về chương trình giám sát cá da trơn mà Bộ Nông nghiệp Mỹ vừa mới công bố, Bộ NN&PTNT hứa sẽ cố gắng hết sức để không bị gián đoạn xuất khẩu cá tra tại thị trường lớn nhất này.
Tuy nhiên, trước những khó khăn từ các thị trường chính, ông Dương Ngọc Minh, Phó Chủ tịch VASEP cho rằng, trong năm 2016, các doanh nghiệp đừng quan tâm nhiều vào thị trường Mỹ. Thay vào đó, hãy nhắm đến thị trường châu Á với dân số trên 3 tỷ người có mức thu nhập tương đồng với Việt Nam như Trung Quốc, ASEAN...
