"Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long"

Linh thiêng Thăng Long tứ trấn

Quả đúng là như vậy, Thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến không chỉ có những danh lam thắng cảnh cổ kính mà còn có nhiều di tích văn hoá, lịch sử nổi tiếng. Một trong số đó là tứ trấn Thăng Long – 4 ngôi đền linh thiêng bậc nhất, bảo vệ và che chở cho mảnh đất Thăng Long kinh kỳ.

Thuật ngữ Thăng Long tứ trấn xuất hiện trên một văn bản rất muộn vào năm 1956, trong tập sách “Thăng Long cổ tích khảo tịnh hội đồ” của tác giả Đặng Xuân Khanh. Sách dành 2 dòng chữ Hán liệt kê: “Thăng Long tứ trấn. Đông trấn Hàng Buồm Bạch Mã đại vương từ. Tây trấn Thủ Lệ Linh Lang đại vương từ. Nam trấn Kim Liên Cao Sơn đại vương từ. Bắc trấn Tây Hồ Trấn Vũ đại đế từ”. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử với biết bao biến cố thăng trầm của thời đại, những giá trị văn hoá tâm linh của “Thăng Long tứ trấn” vẫn còn vẹn nguyên. Mỗi ngôi đền đều thờ một vị thần khác nhau, mang những nét tâm linh, kiến trúc độc đáo, riêng biệt.

Thăng Long tứ trấn bao gồm: Đền Bạch Mã, đền Voi Phục, đền Kim Liên và đền Quán Thánh. Đây là 4 ngôi đền thiêng được dựng lên để thờ 4 vị thần trấn giữ những vị trí huyết mạch của mảnh đất Thăng Long.

Đền Bạch Mã được xây dựng từ năm 866, nằm trong khu phố cổ ở địa chỉ số 76 Hàng Buồm, đền Bạch Mã là một ngôi đền cổ kính, linh thiêng bậc nhất ở Hà Nội. Đền Bạch Mã thờ thần Long Đỗ, vị thần trấn giữ hướng Đông của kinh thành Thăng Long và từng được dân chúng thời xưa vô cùng kính phục và tôn sùng. Với quy mô bề thế trên diện tích hơn 500m2, di tích lịch sử đền Bạch Mã không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn sở hữu nét kiến trúc điêu khắc đặc sắc từ thời Lý, Trần mang tính nghệ thuật cao và lưu giữ những tư liệu quý giá về lịch sử Thăng Long - Hà Nội.

Đền Bạch Mã là một công trình đồ sộ, mặc dù đã trải qua nhiều lần trùng tu nhưng vẫn được gìn giữ và bảo quản khá tốt. Hiện nay trong đền vẫn còn lưu giữ được hơn 15 tấm bia ghi chép sự tích đền và thần, nghi lễ cúng bái cũng như lịch sử các lần trùng tu tôn tạo. Hội đền Bạch Mã được tổ chức vào ngày 12 và 13/2 Âm lịch hằng năm với nhiều hoạt động như dâng hương, tế lễ, múa sư tử và biểu diễn nghệ thuật hấp dẫn,…

Đền Voi Phục thuộc địa phận phường Cầu Giấy, Ba Đình, đền Voi Phục nằm bên hồ Thủ Lệ, nép mình giữa những tán cổ thụ lớn xanh mát. Được xây dựng vào năm 1065 của thời nhà Lý và trấn giữ phía Tây kinh thành Thăng Long xưa, đền Voi Phục thờ thần Linh Lang - Hoàng tử thứ 4 của Vua Lý Thánh Tông và cung phi thứ 9 đã có công đánh giặc giữ nước.

Trải qua biết bao biến cố và chiến tranh, đặc biệt là sau khi bị thực dân Pháp phá huỷ, đền Voi Phục đã nhiều lần được trùng tu, sửa chữa và đến ngày nay đã trở nên khang trang hơn, tuy có nhiều thay đổi so với ban đầu. Cửa đền có đắp hai tượng voi quỳ, chính vì vậy nên nhân dân gọi di tích này là đền Voi Phục. Đi vào phía trong đền, bạn sẽ được ngắm nhìn nhiều chi tiết chạm khắc hình rồng cùng các hoạ tiết trang trí hoa lá tỉ mỉ trong khung cảnh vô cùng yên tĩnh và thanh bình.

Đền không chỉ có vẻ đẹp kiến trúc đặc sắc mà còn mang nhiều ý nghĩa tâm linh thiêng trong bản sắc văn hoá độc đáo của dân tộc.

Đền Kim Liên được xây dựng vào thế kỷ 16 - 17, đền Kim Liên là ngôi đền trấn giữ bảo vệ kinh thành ở phía Nam và là nơi thờ thần Cao Sơn Đại Vương. Trải qua nhiều biến cố lịch sử, đền Kim Liên đã được sửa chữa, tu tạo lại. Sau này đền được bổ sung thêm cổng tam quan và các kiến trúc mới tạo nên đình Kim Liên.

Các công trình trong đền được trang trí với các hoạ tiết và hoa văn công phu, sinh động mang đậm phong cách kiến trúc nghệ thuật thời Nguyễn. Ngoài ra, đền còn lưu giữ những tấm bia đá mang nhiều giá trị lịch sử đặc sắc. Vào ngày 16 tháng 3 Âm lịch hàng năm, người dân làng Kim Liên lại tổ chức lễ hội truyền thống với các hoạt động tế lễ để báo đáp ơn thần cùng nhiều trò chơi dân gian đặc sắc như cờ người, chọi chim, thi đấu võ thuật, bóng bàn… thu hút đông đảo người dân tham gia.

Đền Quán Thánh trấn giữ phía Bắc của kinh thành là đền Quán Thánh (hay còn được gọi là đền Trấn Vũ). Đền Quán Thánh nằm ngay ngã tư đường Quán Thánh với đường Thanh Niên, đối diện hồ Tây luôn quanh năm mát mẻ và thờ Huyền Thiên Trấn Vũ, vị thần đã có công trừ tà, diệt quái. Kiến trúc trong đền có giá trị nghệ thuật cao với những mảnh chạm khắc trên gỗ vô cùng độc đáo trong một không gian bố cục hài hoà.

Nổi bật nhất trong đền là tượng Trấn Vũ uy nghiêm được đúc bằng đồng đen với chiều cao gần 4m và nặng khoảng 4 tấn. Tượng Trấn Vũ đã thể hiện nghệ thuật đúc đồng và tạc tượng độc đáo cũng như khẳng định sự tài hoa và khéo léo của những nghệ nhân Hà thành cách đây ba thể kỷ. Ngoài ra, Lễ hội đền Quán Thánh cũng được diễn ra hàng năm vào ngày 3 tháng 3 Âm lịch.

Thăng Long tứ trấn không chỉ là những di tích lịch sử mà nơi đây còn là biểu tượng của đời sống tâm linh và văn hoá của người Việt. Thời xưa, những ngôi đền này thường được nhà vua đến dâng hương vào dịp đầu năm. Đến ngày nay, truyền thống đó vẫn được người dân Thủ đô tiếp nối.

Đặc sắc các lễ hội truyền thống

Thăng Long - Hà Nội là một trong ba vùng tập trung nhiều hội lễ của miền Bắc Việt Nam, cùng với vùng đất tổ Phú Thọ và xứ Kinh Bắc. Cũng như các vùng đất khác, những lễ hội truyền thống ở khu vực Hà Nội được tổ chức nhiều nhất vào mùa xuân. Phần nhiều các lễ hội tưởng nhớ những nhân vật lịch sử, truyền thuyết như Thánh Gióng, Hai Bà Trưng, Quang Trung, An Dương Vương... Một vài lễ hội có tổ chức những trò chơi dân gian độc đáo như hội thổi cơm thi làng Thị Cấm, hội bơi cạn và bắt chạch làng Hồ, hội chạy cờ làng Đơ Thao, Lễ hội thả diều truyền thống Bá Giang…

Lễ hội Bình Đà, di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đầu tiên của thành phố Hà Nội, được tổ chức hàng năm tại làng Bình Đà, xã Bình Minh, huyện Thanh Oai. Đây là lễ hội cổ truyền từ xa xưa, một trong những lễ hội lớn nhất trong vùng và cả nước. Lễ hội kéo dài từ ngày 24 tháng 2 đến ngày mồng 6 tháng 3 âm lịch hằng năm nhằm kết hợp lễ tưởng nhớ Quốc tổ Lạc Long Quân và Thành Hoàng Làng Linh Lang Đại Vương đã có nhiều công đức trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Với lòng thành kính, từ hàng nghìn năm nay, người dân Bình Đà đã duy trì lễ hội truyền thống với những hình thức thực hành tín ngưỡng độc đáo. Nghi thức thả bánh thánh đặc biệt và thần bí, chứa đựng nhiều giá trị lịch sử - văn hóa đặc sắc, thu hút đông đảo các thế hệ dân cư trong vùng và địa phương khác về dự hội. Đây là lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa của người Việt Nam nhằm ôn lại ký ức của buổi đầu khai sinh lập địa.

Một trong những hội lễ lớn nhất ở Đồng bằng Bắc Bộ là Lễ hội Thánh Gióng hay còn gọi là hội làng Phù Đổng, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, xuất phát từ một câu chuyện truyền thuyết về Thánh Gióng, một trong tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Vào 9 tháng 4 âm lịch hàng năm, những người dân ở khắp nơi tụ hội về đây tham dự, xem lễ hội làng.

Lễ hội làng Gióng được cử hành trên một diễn trường rộng lớn dài khoảng 3km gồm đền Thượng, đền Mẫu và chùa Kiến Sơ. Bắt đầu từ ngày 6, người dân làng tổ chức rước lễ rước cờ tới đền Mẫu, rước cơm chay lên đền Thượng và ngày chính hội tổ chức hội trận, tái hiện cảnh Thánh Gióng phá giặc Ân. Các ngày từ 10 đến 12 được tiếp nối bằng các lễ rửa khí giới, rước cờ báo tin thắng trận với trời đất và cuối cùng là lễ khao quân, đến đêm có hát chèo. Ngoài lễ hội chính tại làng Phù Đổng, một vài nơi khác cũng tổ chức hội Gióng như hội đền Sóc ở phường Xuân Đỉnh, quận Bắc Từ Liêm, hội Sóc Sơn ở huyện Sóc Sơn, hội Phù Thánh Gióng ở làng Chi Nam, xã Lệ Chi, huyện Gia Lâm.

Trong nội đô thành phố, vào ngày 5 Tết Nguyên đán, Lễ hội Đống Đa được tổ chức ở gò Đống Đa, thuộc quận Đống Đa. Địa điểm này từng là nơi diễn ra trận đánh giữa nhà Tây Sơn và quân Thanh vào đêm 4 rạng ngày 5 tháng 1 năm Kỷ Dậu, tức 1789. Lễ hội Đống Đa được tổ chức với nhiều trò vui, trong đó tiết mục rước rồng lửa do thanh niên mặc quần áo võ sinh thời cổ rước đi quanh sân lớn, cùng một đám võ sinh múa côn quyền tái hiện hình ảnh của quá khứ.

Ở xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Lễ hội chùa Hương tấp nập du khách từ giữa tháng 1 tới tận tháng 3 âm lịch, nhưng đông nhất vào khoảng từ ngày rằm tháng giêng đến 18 tháng 2. Với cảnh núi non, sông nước cùng quần thể di tích chùa Hương, Lễ hội là điểm đến của các tăng ni, phật tử, những người hành hương và khách du lịch.

Theo hành trình phổ biến, khách trẩy hội thường bắt đầu từ bến Đục, ngồi đò theo dòng suối Yến ghé lễ đền Trình. Từ đó, du khách tiếp tục đi qua cầu Hội, hang Sơn thủy hữu tình, núi Đồi Chèo, núi Con Voi, núi Mâm Xôi, núi Con Gà... Rồi cập bến vào chùa Thiên Trù. Từ đây, du khách bắt đầu hành trình đi bộ thăm chùa Tiên, chùa Giải Oan, đền Cửa Võng và đến đệ nhất động Hương Tích. Đây là một trong những lễ hội lớn và kéo dài nhất Việt Nam…