Nghề dệt thổ cẩm của người Thái ở Nghệ An là di sản văn hóa quốc gia

Theo Quyết định số 1657/QĐ-BVHTTDL ngày 3/6/2025 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, nghề dệt thổ cẩm của người Thái ở Nghệ An vừa được đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình “Nghề thủ công truyền thống”.

Đây là di sản văn hóa thứ ba của người Thái tỉnh Nghệ An thuộc danh mục này, cùng với Lễ hội đền Chín Gian (được công nhận năm 2016) và Nghi lễ Xăng Khan (công nhận năm 2017).

Theo bà Đào Thúy Liên - Phó Trưởng phòng Phát huy giá trị di tích, Ban quản lý Di tích Nghệ An, nghề dệt thổ cẩm thủ công truyền thống của người Thái được hình thành cùng với quá trình ra đời và phát triển của cộng đồng dân tộc Thái nói chung. Đối với cộng đồng người Thái ở Nghệ An, nghề dệt thổ cẩm được hình thành và phát triển cùng với quá trình thiên di khai bản lập mường của người Thái trên vùng đất này.

Đến nay chưa có nghiên cứu nào khẳng định được thời gian ra đời cụ thể của nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Thái ở Nghệ An, nhưng qua các sử thi, truyền thuyết, truyện kể của đồng bào Thái, xuất hiện rất nhiều hình ảnh về người con gái Thái dệt vải cho người yêu, cho chồng và làm của hồi môn cho gia đình nhà chồng… Đặc biệt, trong thần tích đền Chín Gian, huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An có đề cập đến nhân vật Náng Xỉ Đà là con gái của Thẻn Phà (vua Trời), được cha cho xuống mường đất cai quản toàn bộ chín mường ở Quỳ Châu xưa. Náng Xỉ Đà là người hướng dẫn cho các cô gái trong các bản mường cách trồng bông, nuôi tằm kéo sợi, dệt vải, thêu thùa và bà được xem là vị tổ của nghề dệt vải thổ cẩm của người Thái ở Nghệ An.

Kéo sợi - một công đoạn trong quy trình dệt thổ cẩm thủ công. Ảnh: BQL Di tích Nghệ An

Nghề dệt vải thổ cẩm ra đời như một lẽ đương nhiên nhằm đáp ứng nhu cầu về trang phục và đồ dùng phục vụ cuộc sống của đồng bào dân tộc Thái. Theo khảo sát về nghề dệt thổ cẩm ở Nghệ An, hiện nay chỉ có dân tộc Thái còn thực hành nghề dệt vải thổ cẩm, các dân tộc thiểu số khác thường trao đổi, mua bán vải thổ cẩm với người Thái. Chính vì vậy, vải thổ cẩm của người Thái đã sớm trở thành sản phẩm trao đổi, mua bán giữa các thành viên đồng tộc cũng như với các cộng đồng dân tộc thiểu số xung quanh.

Với quy trình, kỹ thuật dệt đặc biệt cùng sự sáng tạo, tinh thần nghệ thuật, người Thái đã phát triển nghề dệt thổ cẩm thành một nghệ thuật độc đáo và trở thành một phần quan trọng của văn hóa dân tộc.

Hiện có 11 huyện trên địa bàn tỉnh Nghệ An có dân tộc thiểu Thái sinh sống đều đang thực hành nghề dệt thổ cẩm với nhiều hợp tác xã. Có những huyện như Con Cuông, Quế Phong, tất cả các xã trên địa bàn đều đã và đang thực hành nghề này.

Thống kê của Sở Công Thương Nghệ An cho biết: trên địa bàn tỉnh Nghệ An có 15 làng nghề dệt thổ cẩm được UBND tỉnh công nhận từ năm 2010 đến nay như làng nghề Bản Na, bản Xốp Thập xã Hữu lập, Bản Nọng Dẻ xã Nậm Cắn (Kỳ Sơn)...

Việc công nhận nghề dệt thổ cẩm là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là sự ghi nhận, cổ vũ, động viên tinh thần người Thái, đặc biệt là người phụ nữ, trong việc trao truyền tri thức, kinh nghiệm nghề truyền thống; đồng thời mở thêm cơ hội phát triển du lịch cộng đồng, tạo sinh kế và nâng cao vị thế văn hóa bản địa trong bối cảnh hội nhập.