Chánh Văn phòng Bộ Tư pháp Đỗ Đức Hiển cho biết, Bộ đã tiến hành nghiên cứu, rà soát quy định của pháp luật về lĩnh vực này theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ. Bước đầu, Bộ Tư pháp nhận thấy, Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính và các văn bản quy định chi tiết thi hành đã có nhiều quy định làm cơ sở cho việc hạn chế hoạt động của “tín dụng đen”, cho vay nặng lãi.
Ngoài ra, với hình thức tổ chức họ, hụi, biêu, phường (gọi chung là họ), đối với trường hợp tổ chức họ có lãi thì mức lãi suất phải tuân theo quy định của Bộ luật Dân sự và pháp luật cũng nghiêm cấm việc tổ chức họ dưới hình thức cho vay nặng lãi.
Bộ luật Hình sự năm 2015 thì quy định về tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự tại Điều 301. Theo đó, hành vi cho vay nặng lãi chỉ cấu thành tội phạm khi có đủ hai dấu hiệu: lãi suất gấp 5 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định tại Bộ luật Dân sự (BLDS); thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng đến dưới 100 triệu đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.
So với quy định tại Điều 163 về tội cho vay nặng lãi của Bộ luật Hình sự năm 1999, Điều 201 đã được sửa đổi theo hướng hạ số lần lãi suất cho vay so với mức lãi suất cao nhất quy định tại BLDS từ 10 lần xuống 5 lần; thay thế tình tiết “có tính chất chuyên bóc lột” bằng tình tiết “thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng đến dưới 100 triệu đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm”. Đồng thời, về hình phạt, Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung theo hướng thay thế cách tính mức phạt tiền “từ một lần đến mười lần số tiền lãi” bằng mức tiền cụ thể từ 50 - 200 triệu đồng.
Tuy nhiên, Bộ Tư pháp nhận thấy, quy định về tính mức lãi suất làm căn cứ cho việc xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cho vay tiền có cầm cố tài sản tại điểm d khoản 3 Điều 11 Nghị định số 167/2013/NĐ-CP không còn phù hợp với quy định về lãi suất cho vay theo quy định của BLDS năm 2015. Mức lãi suất vi phạm theo quy định của Nghị định này là vượt quá 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tại thời điểm cho vay, trong khi mức lãi suất quy định của BLDS là 20%/năm/khoản tiền vay.
Quy định về lãi suất vi phạm theo Nghị định 167/2013/NĐ-CP cũng không còn phù hợp với quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015; chưa điều chỉnh được hết các hành vi vi phạm trong giao dịch cho vay. Hiện nay, nhiều trường hợp cho vay không cần cầm cố tài sản, chỉ cần chứng minh nhân dân, thẻ căn cước công dân, hộ khẩu hoặc giấy tờ tùy thân khác hay hình thức bốc họ…
Bởi vậy, ông Đỗ Đức Hiển cho hay, thời gian tới, Bộ Tư pháp sẽ kiến nghị Chính phủ sửa đổi, bổ sung Nghị định số 167/2013/NĐ-CP để khắc phục những bất cập nêu trên. Bên cạnh đó, hiện nay, Bộ Tư pháp cũng đã xây dựng, trình Chính phủ dự thảo Nghị định về họ, hụi, biêu, phường để bảo đảm cơ sở pháp lý cho các giao dịch này phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành.
Giới thiệu dự thảo Nghị định về họ, Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự kinh tế (Bộ Tư pháp) Nguyễn Thanh Tú chia sẻ: Vấn đề lập họ phải thông báo cho cấp phường, xã như trên không phải để UBND cấp xã, phường giám sát mà để nắm thông tin. Bởi trên thực tế, các vụ việc vỡ hụi, họ thời gian qua thì chính quyền địa phương hoàn toàn không có thông tin. Nói cách khác, thông báo lập họ để UBND cấp xã nắm thông tin, chứ không phải để giám sát. UBND cấp xã sẽ không can thiệp vào hoạt động của họ, hụi, biêu, phường của các bên liên quan.