Giảm nghèo chưa thực sự mang tính bền vững
Báo cáo kết quả 02 năm thực hiện Nghị quyết số 76/2014/QH13 của Quốc hội về đẩy mạnh thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững đến năm 2020 (giai đoạn 2017-2018) của Chính phủ do Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung trình bày cho thấy, hết năm 2017, tỷ lệ hộ nghèo cả nước còn 6,70% (giảm 1,53% so với cuối năm 2016); ước đến cuối năm 2018 còn dưới 6% (giảm khoảng 1,0-1,3% so với năm 2017); tỷ lệ hộ nghèo tại các huyện nghèo giảm bình quân 5,43%/năm; tại các xã thuộc Chương trình 135 giảm khoảng 3 - 4%/năm, đạt mục tiêu về giảm tỷ lệ hộ nghèo hàng năm theo Nghị quyết 142/2016/QH13. Tình trạng tái nghèo được kiềm chế và có xu hướng giảm tích cực, tỷ lệ tái nghèo trung bình cả nước giảm từ 0,13% (năm 2016) xuống 0,10% (năm 2017); bên cạnh 10 tỉnh, thành phố duy trì được tình trạng không tái nghèo, một số tỉnh thuộc khu vực khó khăn đạt thành tích ấn tượng trong kéo giảm tỷ lệ tái nghèo.
Trong 03 năm (2016-2018), ngân sách trung ương đã giao 21.597 tỷ đồng, bằng 52,1% tổng vốn cả giai đoạn 2016 - 2020 để thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) giảm nghèo bền vững, cùng với 60.111 tỷ đồng thực hiện các chính sách giảm nghèo thường xuyên
Báo cáo của Chính phủ thừa nhận kết quả giảm nghèo trong 02 năm (2016-2017) đạt mục tiêu Quốc hội giao, tuy nhiên, kết quả giảm nghèo chưa thực sự mang tính bền vững, tỷ lệ tái nghèo bình quân 5,1%/năm so với tổng số hộ thoát nghèo (giai đoạn trước tỷ lệ tái nghèo khoảng 12%/năm); tuy nhiên tỷ lệ hộ nghèo phát sinh tương đối lớn, bằng 22,98% so với tổng số hộ thoát nghèo, do các nguyên nhân tách hộ, do hậu quả của thiên tai, lũ lụt, nhất là ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Người đứng đầu Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội thừa nhận, kết quả giảm nghèo chưa vững chắc, chênh lệch giàu - nghèo giữa các vùng, nhóm dân cư chưa được thu hẹp, nhất là khu vực miền núi phía Bắc và Tây Nguyên. Mặc dù tỷ lệ nghèo đã giảm nhanh ở các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn, vùng đồng bào dân tộc, nhưng nhiều nơi tỷ lệ nghèo vẫn còn trên 50%, cá biệt còn trên 60-70%; Tỷ trọng hộ nghèo dân tộc thiểu số chiếm trên 50% tổng số hộ nghèo trong cả nước (cuối năm 2017), thu nhập bình quân của hộ dân tộc thiểu số chỉ bằng 2/5 mức thu nhập bình quân của cả nước...
Thẩm tra báo cáo của Chính phủ, Chủ nhiệm Nguyễn Thúy Anh Ủy ban Các về các vấn đề xã hội của Quốc hội chỉ ra, thành quả giảm nghèo chưa thực sự bền vững. Đến tháng 3/2018, tuy đã có 8/64 huyện 30a thoát nghèo; 14/30 huyện hưởng cơ chế 30a thoát khỏi tình trạng khó khăn nhưng lại bổ sung 29 huyện vào danh sách huyện nghèo giai đoạn 2018 – 2020. 12 tỉnh có tỷ lệ tái nghèo tăng rõ rệt (tăng từ 0,03% trở lên), trong đó có cả một số tỉnh có điều kiện phát triển kinh tế - xã hội thuận lợi; số hộ tái nghèo bằng khoảng 1/20 số hộ thoát nghèo; số hộ nghèo mới phát sinh bằng khoảng 1/4 số hộ thoát nghèo; nhiều tỉnh thuộc khu vực bị thiên tai, lũ lụt nghiêm trọng có tỷ lệ phát sinh hộ nghèo mới hàng năm rất cao .
Trước những hạn chế trên, Chủ nhiệm Nguyễn Thúy Anh nhấn mạnh tới một số nguyên nhân chủ quan là “tình trạng không muốn thoát nghèo; chưa kịp thời chuyển đổi chính sách để khắc phục sự ỷ lại; hiệu quả của việc nhân rộng các mô hình sinh kế còn hạn chế”.
Chủ tịch xã cho vợ con làm con nuôi hộ nghèo để trục lợi chính sách
Sau khi nghiên cứu báo cáo của Chính phủ và báo cáo thẩm tra, Trưởng Ban công tác đại biểu Trần Văn Túy đặt câu hỏi: số liệu trong báo cáo xác thực đến đâu, có tình trạng phấn đấu trở thành hộ nghèo, xã nghèo, huyện nghèo không? “Nhiều báo cáo từ trước đến nay đều đánh giá đời sống nhân dân cải thiện, tốc độ giảm nghèo rất nhanh nhưng những con số trong báo cáo rất đáng băn khoăn”.
Còn Trưởng Ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải bày tỏ quan tâm tới tốc độ giảm nghèo không đồng đều; nhiều huyện nghèo có tỷ lệ hộ nghèo vẫn trên 50% , một số nơi trên 60% ; khoảng cách giàu - nghèo gia tăng. Bà nhận xét, những huyện nghèo có tỷ lệ hộ nghèo cao đều là những huyện nằm ở tỉnh miền núi phía Bắc như Điện Biên, Yên Bái, Cao Bằng. “Tại sao tất cả cơ chế chính sách, con người, nguồn lực như nhau nhưng có nơi tốc độ giảm nghèo nhanh, có nơi chậm. Tại sao những huyện này lại tập trung ở tỉnh miền núi phía Bắc, ngoài yếu tố khách quan là thiên tai, bão lũ thì nguyên nhân chủ quan là gì?”, bà Hải băn khoan.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho rằng công tác thanh tra, kiểm tra rất quan trọng. Dẫn lại báo cáo của cơ quan thẩm tra đánh giá, Ban Chỉ đạo CTMTQG giảm nghèo bền vững, các Bộ, ngành, địa phương đều tăng cường công tác kiểm tra việc thực hiện chính sách nhưng kết quả phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này rất hạn chế, trong khi dư luận xã hội và báo chí phản ánh nhiều về tình trạng cán bộ đưa người thân không đúng đối tượng vào danh sách hộ nghèo để trục lợi chính sách; hoặc đối tượng thụ hưởng chính sách hỗ trợ hộ nghèo về nhà ở, về cây, con giống lại không phải hộ nghèo; hoặc sai phạm trong sử dụng vốn, thất thoát, lãng phí, tham nhũng, hiệu quả sử dụng vốn thấp.
“Chúng ta cũng đã xem nhiều bài báo phản ánh trên phương tiện thông tin đại chúng về tình trạng “dê bò đi vào nhà chủ tịch xã”… Chúng tôi muốn biết sự thực tình trạng này như thế nào, con số đã xử lý ra sao?”, bà Nga đặt câu hỏi.
Giải trình tại phiên họp lý do tại sao một số địa phương có tỷ số hộ nghèo gia tăng, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, chính là do thiên tai lũ lụt. “Như những tỉnh vùng phía bắc Yên bái, Lào Cai, Lai Châu, Hà Giang rồi đến giờ có huyện Thường Xuân (Thanh Hóa) đang bàn thoát khỏi huyện 30a nhưng vì một cơ bão ập đến lại không thể đưa ra. Cùng với đó có tình trạng tách hộ. “Như ở Nam Định có tình trạng tách hộ: con cái tách ông bố bà mẹ thành hộ độc lập thành ra hộ chỉ còn người già nên những hộ này nằm trong hộ nghèo”, ông Dung nêu thực trạng.
Ông Dung cũng thẳng thắn thừa nhận có tình trạng xin về xã nghèo, xin về huyện nghèo. “Thậm chí có những huyện chúng tôi đánh giá thoát nghèo rồi nhưng cuối cùng cán bộ huyện đến xin cho ở lại nghèo để hưởng cơ chế 30a”.
Về vấn đề trục lợi chính sách, theo Bộ trưởng, trước đây chúng ta thực hiện bình xét nên có chuyện ‘năm nay nhà tôi nghèo, sang năm nhường cho người khác”. Thế nhưng hiện nay đã chuyển sang tiêu chí thì công khai, minh bạch hơn nên về cơ bản khắc phục được tình trạng trục lợi như trước đây.
“Vừa qua có tình trạng 1 số vụ việc báo chí nêu thì chủ yếu là trục lợi chính sách hỗ trợ, nguồn hỗ trợ chứ không nằm trong chương trình này. Ví dụ như 1 số xã ở Nam Định xảy ra tình trạng Chỉ tịch xã cho vợ, con đi làm con nuôi người khác để hưởng chính sách. Vừa qua có trường hợp Chủ tịch xã đi tù về việc này. Một số trường hợp khác khi phát hiện đều xử lý nghiêm minh theo đúng quy định pháp luật” – Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nói.