Công cụ đá có tuổi đời từ 77-80 vạn năm
Tháng 6 năm 2014, triển khai đề tài cấp Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam Nghiên cứu hệ thống di tích khảo cổ học thời đại Đá vùng thượng du sông Ba ở tỉnh Gia Lai, cán bộ Viện Khảo cổ học đã phát hiện 5 di tích thời đại Đá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai. Cuối năm 2014, các di tích được thẩm định và đưa vào Chương trình hợp tác quốc tế Nghiên cứu quá khứ xa xưa của Việt Nam giữa Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam và Viện Khảo cổ học- Dân tộc học Novosibirsk, Viện Hàn lâm Khoa học Cộng hòa Liên bang Nga.
Tháng 11 năm 2015, di tích Gò Đá được khai quật lần thứ nhất. Tháng 3 năm 2016, di tích Gò Đá được khai quật mở rộng và khai quật mới di tích Rộc Tưng.
Ngoài việc khai quật 2 di tích trên, năm 2016, đoàn khảo cổ học Việt- Nga còn tiến hành điều tra phát hiện mới một số di tích thời đại Đá cũ ở An Khê. Trong đợt khai quật di tích Gò Đá đã tìm thấy 58 hiện vật đá gồm 9 công cụ mũi nhọn, 5 công vụ chặt kiểu chopper, 9 nạo, 2 hòn ghè, 6 công cụ mảng tước, 3 công cụ hạnh không địa hình, 12 mảnh tước và 12 hạch đá. Hậu hết, công cụ ở đây được làm từ đá quartz; tiêu biểu là loại công cụ chặt làm từ các viên cuội to thô, những mũi nhọn lớn làm từ hạch đá quartz, nạo làm từ mảnh tước nhỏ. Đặc biệt, trong hố khai quật nào còn tìm thấy 21 mảnh tectit- rơi từ vũ trụ xuống đây khi tầng văn hóa đã và đang hình thành.
 |
| Nơi tìm ra hiện vật đá cổ |
Tại di tích Rộc Tưng, các nhà khảo cổ đã tìm thấy hàng trăm hiện vật đá gồm công cụ ghè, công cụ mũi nhọn, công cụ nạo cặt, công cụ chặt thô, mảnh cuộc có vết gia công, mảnh tước và hạch đá.
Hiện tại, các chuyên gia nghiên cứu Việt- Nga dựa vào một số cơ sở sau để dự đoán niên đại cho phức hợp di tích ở An Khê: Các di tích khảo cổ An Khê đều nằm trên thềm cổ nhất của sông Ba, có tuổi sơ kỳ Cánh tân, cách ngày nay trên dưới 1 triệu năm; niên đại rơi vào trái đất của tectit chính là tuổi của di tích. Tectic có tuổi từ 77-80 vạn năm. Như vậy, tuổi các hiện vật đá cổ do con người làm ra ở An Khê ít nhát phải tương đương hoặc cổ hơn thế.
Mặt khác, khi phân tích so sánh về mặt hình thái và kỹ thuật sưu tập công cụ đá ở An Khê với một số di tích sơ kỳ khác ở Hàn Quốc, Ấn Độ và Trung Quốc, những nhà khảo cổ, nghiên cứu cho rằng, các chế phẩm tìm thấy ở An Khê còn một số nét cổ xưa hơn. Tổ hợp công cụ và niên đại của di tích An Khê là tương đương với giai đoạn Người vượn đứng thẳng và là một trong những tổ tiên trực tiếp của người hiện đại trên thế giới.
Mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người tại Việt Nam
Di tích An Khê là nơi cư trú và nơi chế tác công cụ đá của người nguyên thủy. Di tồn văn hóa duy nhất còn lại trong tầng văn hóa là công cụ đá do con người chế tác và sử dụng. Hiện, các nhà khảo cổ, khoa học chưa tìm thấy và di cốt người cũng như di tích động thực vật vì các di tích phân bố ở ngoài trời nên các vật chất hữu cơ qua quá trình lâu dài đã bị phá hủy.
Các phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở Anh Khê là bằng chứng khẳng định, thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng cư dân cổ cách đây khoảng trên dưới 80 vạn năm. Đây cũng là tạm thời được xem như là mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ Việt Nam.
 |
| Hiện vật đá cách đây 70-80 vạn năm |
GS. TS. Nguyễn Xuân Thắng- Chủ tịch Viện Hàn Lâm KHXH Việt Nam nhấn mạnh, trong một thời gian dài, do không có tài liệu khảo cổ học soi rọi, nên đã tồn tại quan điểm đối lập về văn hóa giữa phương Đông và phương Tây. Theo đó, ở phương Tây sớm xuất hiện rìu tay, thể hiện cho sự tiến bộ, năng động của công người, còn phương Đông bảo lưu lâu dài công cụ cuộc ghè đẽo thô sơ dạng chopper, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ, lạc hậu và hầu như không có đóng góp gì cho nhân loại. Những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê không chỉ bác bỏ quan điểm sai trái này, mà còn bổ sung tư liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới.
Công cuộc khai quật nghiên cứu còn đang tiến hành nhưng những tư liệu thu được bước đầu có giá trị quan trọng cho việc biên soạn lịch sử quốc gia, làm cơ sở cho việc trưng bày tại các bảo tàng. Dự kiến, thời gian tới các ngành chức năng xây dựng vùng An Khê thành trung tâm nghiên cứu lịch sử văn hóa nhân loại ở tầm quốc gia và quốc tế, góp phần thiết thực vào chương trình phát triển kinh tế xã hội của Tây Nguyên nói chung và vùng đất Anh Khê nói riêng.
