Cần nguồn lực lớn cho hệ thống đường sắt đô thị
Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Minh Hải khẳng định, giao thông đô thị là huyết mạch quan trọng của mọi TP, đặc biệt là ở những đô thị lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, nơi có tốc độ phát triển kinh tế, đô thị hoá rất mạnh mẽ.
Cả 2 TP đang đối mặt với thách thức rất lớn về giao thông, đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết, đặc biệt là vấn đề giao thông công cộng, phát triển đường sắt đô thị, định hình phát triển đô thị bền vững.
Tại các phiên hội thảo trước, các chuyên gia trong nước và quốc tế đã chia sẻ những bài học kinh nghiệm về hoàn thiện thể chế có liên quan về phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD), các mô hình quy hoạch xây dựng, chỉnh trang, tái thiết đô thị, điều chỉnh đất đai, đầu tư, quản lý, vận hành, khai thác đường sắt đô thị.
“Tuy nhiên, cả trong nước và quốc tế, cả trong quá khứ và tương lai việc đầu tư phát triển hệ thống giao thông đô thị nói chung đòi hỏi cần huy động nguồn lực rất lớn để đầu tư, nhất là đối với hệ thống công trình đường sắt đô thị. Trong các nguồn lực để đầu tư phát triển hệ thống giao thông đô thị, đất đai là một trong những nguồn lực quan trọng”, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Minh Hải khẳng định.
Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 15/01/2019 của Bộ Chính trị về nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác, sử dụng và phát huy các nguồn lực của nền kinh tế đã chỉ ra 3 nguồn lực cơ bản là nhân lực, vật lực và tài lực. Trong đó đất đai chính là nguồn lực đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển, nhất là trong quá trình xây dựng phát triển đô thị.
Theo ông Hà Minh Hải, nguồn lực từ đất đai - chính là nguồn lực tài chính từ đất đai, phải được khai thác hợp lý, hiệu quả, căn cứ vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và theo quy luật của nền kinh tế thị trường.
Việc quản lý, sử dụng các khoản thu từ khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai được thực hiện theo quy định của pháp luật về ngân sách, đất đai, đầu tư, đấu thầu, nhà ở, quản lý sử dụng tài sản công và pháp luật khác có liên quan cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, đảm bảo quốc phòng, an ninh.
Tại hội thảo, các đại biểu tập trung trao đổi, làm rõ các cơ sở pháp lý, phạm vi huy động nguồn lực đất đai để đầu tư, xây dựng công trình đường sắt đô thị.
 |
Các đại biểu tại hội thảo. |
Đồng thời, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về huy động nguồn lực đất đai phát triển các công trình đường sắt đô thị; chia sẻ các vướng mắc, khó khăn và giải pháp để huy động nguồn lực đất đai đối với các công trình đường sắt đô thị.
Thông qua đó, làm rõ các kinh nghiệm để tổ chức khai thác nguồn lực đất đai trong phát triển đường sắt đô thị, bảo đảm lợi ích trước mắt cũng như lâu dài; các cơ chế, chính sách để khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và các đối tượng có liên quan; giải pháp để coi đất đai là nguồn lực tài chính quan trọng phục vụ phát triển đô thị nói chung, phát triển đường sắt đô thị nói riêng.
Tận dụng các giá trị tăng thêm từ đất
Ví dụ từ Singapore, Thái Lan, Nhật Bản về tận dụng các giá trị tăng thêm từ đất được nhiều đại biểu đề cập.
Bà Malone Lee, Đại học Quốc gia Singapore cho rằng cần tận dụng phát triển không gian trên không và không gian ngầm tại các khu vực TOD kết hợp xây dựng các tòa nhà phức hợp.
Ông Hiroshi Nishimaki, CEO Công ty ExeIdea cũng nhấn mạnh, đất đai đóng vai trò quan trọng trong quy hoạch đô thị. Để phát huy được nguồn lực này, cần có khung pháp lý để cho phép mua đất trước khi thực hiện tái điều chỉnh đất đai.
Lấy ví dụ từ ga Shinigawa depot, ông Hiroshi Nishimaki đề xuất tối đa hóa lợi ích từ đất thông qua phát triển đất thương mại, xây dựng tòa nhà làm việc, xem xét tính liên kết dịch vụ tại không gian chung.
Đồng thời cần gia tăng giá trị đất bằng cách quy hoạch riêng biệt khu mật độ cao và có tính chi phí phát triển…
Cũng nêu ý kiến làm sao để thu giá trị đất đai đô thị tăng thêm do đô thị được nâng cấp mang lại, GS.TSKH Đặng Hùng Võ chỉ ra rằng, giá trị đất đai đô thị luôn tăng thêm rất cao khi hạ tầng và dịch vụ công cộng được nâng cấp.
 |
GS,TSKH Đặng Hùng Võ phát biểu tại hội thảo. |
Khi thu được giá trị đất đai tăng thêm này sẽ là nguồn lực chính để tiếp tục đầu tư phát đô thị, rồi từ đó lại phải thu được giá trị đất đai tăng thêm mới tạo ra. Đây là phương thức duy nhất để tổ chức không gian đô thị hợp lý và khả năng tạo vốn để tiếp tục đầu tư phát triển.
 |
Quang cảnh hội thảo. |
“Có thể thấy, ở đô thị, 10 năm sau bất động sản có thể tăng giá gấp đôi, tức là do đầu tư phát triển đô thị đã làm giá trị đất tăng lên. Chính vì vậy, các nước trên thế giới đều có chính sách thuế vào các giá trị gia tăng của đất”, GS.TSKH Đặng Hùng Võ nói.
Theo GS.TSKH Đặng Hùng Võ, cần thiết phải nghiên cứu và thực hiện đổi mới cơ chế thu giá trị đất sao cho hiệu quả hơn. Trong đó, riêng đối với thực hiện phát triển đô thị theo mô hình TOD, cần tìm cách thu giá trị đất sao cho phù hợp, hiệu quả nhất.
Nhấn mạnh 2 TP là Hà Nội và Hồ Chí Minh hiện nay đều chung ý định phát triển theo mô hình TOD dựa vào mạng lưới giao thông công cộng và tổ chức lại các đô thị tại điểm nút giao thông công cộng, ông Đặng Hùng Võ cho rằng đây là một xu hướng đúng nhưng khó khăn chính là lấy tiền đâu để thực hiện và tạo lập được sự đồng thuận của đại đa số cư dân.
Trả lời, ông cho rằng nguồn tiền chủ yếu để thực hiện chính là việc thu được giá trị đất đai tăng thêm do đô thị đã được nâng cấp mang lại. Việc tạo được sự đồng thuận cộng đồng chính là việc quản lý đô thị phải chuyển sang quản trị tốt với 3 yếu tố trọng tâm là sự đồng thuận của cư dân, minh bạch thông tin và trách nhiệm giải trình của cơ quan và cán bộ quản lý.
Đưa ra khuyến nghị về việc tận dụng nguồn lực từ đất đai, GS.TSKH Đặng Hùng Võ cho rằng, cần đổi mới triệt để về phương thức thu từ đất tại Luật Thủ đô (sửa đổi) và nghị quyết của Quốc hội về cơ chế đặc thù cho TP Hồ Chí Minh.
Các đổi mới chủ yếu được đề cập như xác định rõ phạm vi quyền bề mặt của người sử dụng đất để tạo cơ chế thu từ không gian trên thửa đất và không gian ngầm dưới thửa đất; hoàn chỉnh cơ chế đầu tư BT (hợp đồng xây dựng - chuyển giao), để tạo khả năng tăng cường nguồn vốn từ đất để đầu tư phát triển, tuy nhiên phải quản lý thật chặt chẽ với phương thức này.
Kết luận phiên hội thảo, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Hà Minh Hải cho rằng, việc quy hoạch TOD và lên kế hoạch sử dụng đất đặc biệt quan trọng. Nếu không đánh giá trước, xây dựng dữ liệu về quy hoạch sẽ gây lãng phí nguồn lực không thể khắc phục.
“Nguồn lực để xây dựng đường sắt đô thị cũng đến từ tháo gỡ các điểm nghẽn về mặt thể chế, hành lang pháp lý. Khai thác nguồn lợi từ đất đai còn rất nhiều vướng mắc, khó khăn. Những đóng góp của các chuyên gia, đều có thể được xem xét, kịp thời đưa vào dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi), làm cơ sở pháp lý để triển khai thực hiện”, ông Hải nói.
