Cần có quy tắc ràng buộc pháp lý toàn cầu
Theo Báo cáo “Thời điểm để nâng cao tham vọng” của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) vừa được công bố, WWF kêu gọi các quốc gia nâng cao tham vọng của hiệp ước và đưa ra các quy tắc toàn cầu ràng buộc cần thiết để chấm dứt ô nhiễm nhựa. Thực tế này ngày càng cấp thiết khi mặc dù đã có nhiều biện pháp tự nguyện từ cộng đồng, doanh nghiệp và các chính phủ, thế giới vẫn tiếp tục phải đối mặt với làn sóng ô nhiễm nhựa gia tăng nhanh chóng, ảnh hưởng đến sức khoẻ con người, hệ sinh thái, cũng như các nền kinh tế - xã hội.
Theo những nghiên cứu mới nhất, lượng nhựa đổ vào các đại dương trên thế giới đã tăng với tốc độ “chưa từng có” kể từ năm 2005 và có thể tăng gần gấp 3 vào năm 2040 nếu không giảm sản xuất và sử dụng đồ nhựa dùng 1 lần, như chai đựng đồ uống, bao bì đóng gói và túi đựng hàng chợ. Ngày nay, khoảng 98% nhựa dùng một lần như chai hoặc bao bì, chủ yếu được làm từ nhựa polymer có nguồn gốc từ nhiên liệu hóa thạch.
Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), thế giới hiện đang sản xuất khoảng 400 triệu tấn rác thải nhựa mỗi năm, nhưng chưa đến 10% trong số này được tái chế, số còn lại được đưa vào các bãi chôn lấp và dần hủy hoại đại dương. Mặt khác, Viện 5 Gyres (Mỹ) đã đưa ra ước tính có khoảng 171 nghìn tỷ vi hạt nhựa đã trôi nổi trên các đại dương vào năm 2019. Ô nhiễm vi nhựa cũng đang dần trở thành bất cập nhức nhối toàn cầu.
Bởi vậy, Kỳ họp thứ 3 của Ủy ban Đàm phán Liên chính phủ (INC-3) về Hiệp ước toàn cầu chống ô nhiễm nhựa vừa diễn ra tại trụ sở UNEP ở Nairobi (Kenya) từ 13 - 19/11, được xem là thời điểm quan trọng để các bên tiến tới đàm phán nội dung cụ thể của hiệp ước có hiệu lực vào cuối năm 2024. Trước đó, dự thảo số 0 của Hiệp ước đã được công bố, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong tiến trình của cộng đồng quốc tế hướng tới một hiệp ước toàn cầu mới về ô nhiễm nhựa. Mục tiêu của Hiệp ước là chấm dứt ô nhiễm nhựa; bảo vệ sức khỏe con người và môi trường khỏi những tác động bất lợi trong suốt vòng đời của nhựa; giảm sản xuất, sử dụng và thải bỏ nhựa.
Đáng quan tâm, các cuộc đàm phán về ô nhiễm nhựa hiện đang đứng giữa hai luồng quan điểm khác biệt. Đó là hạn chế lượng nhựa được sản xuất hay chỉ quản lý chất thải thông qua tái chế, tái sử dụng. Đơn cử, Liên minh Châu Âu và nhiều quốc gia, như Nhật Bản, Canada và Kenya kêu gọi xây dựng một hiệp ước mạnh mẽ nhằm giảm sản xuất và sử dụng các polymer nhựa nguyên chất có nguồn gốc từ hóa dầu và để loại bỏ hoặc hạn chế các loại nhựa độc hại, như PVC. Điều này có thể dẫn tới hạn chế việc mua bán nhiên liệu hóa thạch.
Tuy nhiên, ngành nhựa và các nhà xuất khẩu dầu và hóa dầu như Saudi Arabia đang phản đối khi cho rằng Hiệp ước chỉ nên tập trung vào việc tái chế và tái sử dụng nhựa. Với lập luận nguyên nhân sâu xa của ô nhiễm nhựa là do “quản lý chất thải không hiệu quả”, Hội đồng Hiệp hội Hóa chất Quốc tế muốn đàm phán xây dựng một hiệp ước giúp đẩy nhanh nền kinh tế tuần hoàn với nhựa, thay vì ngăn sản xuất nhựa.
Việt Nam nâng cao quyết tâm
Tại Việt Nam, những năm qua, ngành Môi trường cũng đã và đang nỗ lực ban hành các chính sách, thúc đẩy sáng kiến và hành động, tăng cường hợp tác quốc tế để giảm thiểu ô nhiễm nhựa. Việt Nam nằm trong các quốc gia ủng hộ mạnh mẽ cho một hiệp ước toàn cầu nhằm giải quyết vấn đề cấp bách về ô nhiễm nhựa, nhất là tìm giải pháp cho cuộc khủng hoảng rác thải nhựa hiện nay song hành với công tác bảo vệ môi trường biển, đảo.
Tại Hội thảo tham vấn về “Dự thảo số 0 hướng đến phiên đàm phán thứ Ba Thoả thuận Toàn cầu về Ô nhiễm Nhựa” do Bộ TN&MT và WWF tổ chức đầu tháng 11, ông Trương Đức Trí - Phó Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho biết, các cam kết quốc tế của Việt Nam đã được Đảng và Chính phủ kịp thời cụ thể hóa trong các văn bản chỉ đạo và hệ thống chính sách và pháp luật thời gian qua.
Điển hình như: Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã cụ thể hóa các quy định và nội dung liên quan đến quản lý chất thải nhựa; Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam trở thành quốc gia “tiên phong trong khu vực về giảm thiểu chất thải nhựa đại dương”; Quyết định số 1746/QĐ-TTg ngày 4/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ về Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đã đặt ra yêu cầu “Thực hiện có kết quả các sáng kiến và cam kết của Việt Nam với quốc tế về giải quyết các vấn đề rác thải nhựa mà trọng tâm là rác thải nhựa đại dương”.
Mới đây nhất, Bộ TN&MT đã ban hành Quyết định số 3257/QĐ-BTNMT ngày 07/11/2023 về tiêu chí Nhãn sinh thái Việt Nam đối với bao bì nhựa thân thiện với môi trường. Tiêu chí chung yêu cầu sản phẩm được sản xuất tại cơ sở sản xuất, kinh doanh tuân thủ quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường và quy định khác của pháp luật có liên quan. Ba tiêu chí cụ thể gồm: về nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu; về đặc tính kỹ thuật, giới hạn cho phép của các thông số ô nhiễm trong sản phẩm; về thu hồi, tái chế, xử lý, thải bỏ.
