Băn khoăn việc phát sinh chi phí tuân thủ
Theo báo cáo một số vấn đề lớn tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật của Ủy ban Tư pháp, về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Tư pháp nhận thấy, việc đổi mới TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm nhưng nhiệm vụ, quyền hạn của các Tòa án này không thay đổi. Các Tòa án vẫn gắn với đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp huyện, cấp tỉnh. TAND phúc thẩm vẫn xét xử sơ thẩm một số vụ án.
“Quy định như dự thảo Luật chưa thực sự đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết số 27-NQ/TW về “hoàn thiện cơ chế để khắc phục tình trạng quan hệ giữa các cấp Tòa án là quan hệ hành chính, bảo đảm độc lập giữa các cấp xét xử”; …“bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử”; không thống nhất với các cơ quan tư pháp khác ở địa phương...”, Thường trực Ủy ban Tư pháp nêu quan điểm.
Tiếp thu Kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTV) QH, Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị giữ nguyên quy định của Luật hiện hành về TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện.
Về nội dung này, TAND tối cao đề nghị quy định tại dự thảo Luật theo hướng tổ chức TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm. Do đó, khoản 1 Điều 4 dự thảo Luật được xây dựng 2 phương án để trình Hội nghị cho ý kiến.
Phát biểu tại phiên họp, đại biểu Hoàng Thị Thanh Thuý (đoàn Tây Ninh) phân tích, hiện nay, Toà án đang tổ chức theo mô hình 4 cấp, đây là mô hình tổ chức có sự kết hợp giữa mô hình tổ chức theo ĐVHC lãnh thổ và mô hình tổ chức theo cấp xét xử. Phương án đổi tên gọi chỉ mang hình thức mà không thay đổi về nội dung và phương thức. Vì vậy, chưa đáp ứng yêu cầu về đảm bảo tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử.
Bên cạnh đó, việc đổi tên này sẽ dẫn tới việc không tương thích với tổ chức các cơ quan tư pháp ở địa phương như cơ quan điều tra, viện kiểm sát … dẫn đến phải sửa đổi nhiều đạo luật có liên quan, nhất là các luật trong lĩnh vực tư pháp để bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.
Đồng thời, phát sinh chi phí tuân thủ như sửa con dấu, biển hiệu, các loại mẫu giấy tờ..., đặc biệt là các quy định về phạm vi trách nhiệm, quyền hạn của Tòa án các cấp trong việc phối hợp với Viện kiểm sát ở các địa phương để tiến hành tố tụng và xét xử.
Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) cho rằng, sự thay đổi theo đề xuất là không cần thiết, không tạo những chuyển biến khác biệt trong công tác xét xử. “Đại biểu ủng hộ phương án giữ nguyên tổ chức Tòa án ở địa phương hiện nay gồm TAND cấp tỉnh và TAND cấp huyện để tránh tình trạng “bình mới rượu cũ”, hạn chế phát sinh các chi phí do thay đổi tên gọi và thống nhất với một số cơ quan khác có liên quan.
Tiền đề để tăng thẩm quyền xét xử sơ thẩm
Có quan điểm khác, đại biểu Đỗ Đức Hiển (đoàn TP Hồ Chí Minh) lại nhận định đề xuất đổi mới của TAND tối cao là đáng được cân nhắc, vì đây không đơn thuần chỉ là đổi tên TAND cấp tỉnh, huyện. Phân tích, đại biểu cho hay, đổi mới tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử là phù hợp với Nghị quyết số 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương và Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị.
 |
Đại biểu Đỗ Đức Hiển phát biểu tại hội nghị. |
Việc quy định đổi mới này cũng là một giải pháp để bảo đảm nâng cao nhận thức về tổ chức hoạt động của Toà án trong mối quan hệ với nguyên tắc thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật đã được ghi nhận trong Hiến pháp.
Đồng thời, khắc phục cách hiểu quan hệ giữa các toà án là quan hệ hành chính. Hơn nữa, phạm vi điều chỉnh của Luật này quy định tổ chức, bộ máy về chức năng, nhiệm vụ của toà án; còn thẩm quyền xét xử của Toà án được quy định trong pháp luật về tố tụng.
Theo đại biểu, việc đổi mới theo hướng này sẽ là tiền đề để trong thời gian tới TAND tối cao tiếp tục nghiên cứu đề xuất sửa đổi, bổ sung các luật tố tụng theo hướng tăng thẩm quyền xét xử sơ thẩm các loại vụ việc cho các TAND sơ thẩm, từng bước hạn chế thẩm quyền xét xử của Toà phúc thẩm với các việc sơ thẩm theo hướng chỉ giới hạn trong những trường hợp rất đặc biệt.
Bên cạnh đó, quy định này cũng tạo điều kiện để phát huy tính chuyên môn hóa trong giải quyết các vụ việc mang tính chất đặc thù như hành chính, phá sản, sở hữu trí tuệ như dự thảo luật đã quy định.
Giải trình về nội dung này, Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định, đổi mới tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử là quy định xuyên suốt của Đảng, được nêu trong các nghị quyết của Bộ Chính trị, Trung ương.
Về truyền thống pháp lý, từ khi thành lập tòa án, Bác Hồ đã lập các tòa án sơ thẩm, phúc thẩm. Điều này đã được ghi trong Hiến pháp 46.
Kinh nghiệm quốc tế cũng không tổ chức toà án cấp tỉnh, huyện mà đây là thẩm quyền, quyền lực quốc gia nên tổ chức theo thẩm quyền xét xử.
Bên cạnh đó, dự thảo Luật đã đề xuất đổi cả tên, cả thẩm quyền. Việc đổi thẩm quyền sẽ được thể hiện nhiều hơn khi sửa đổi các luật về tố tụng và các phân cấp toà án.
Nói về lợi ích của đề xuất này, Chánh án Nguyễn Hoà Bình nhấn mạnh, điều quan trọng nhất là bảo đảm tính độc lập của tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
“Nếu hiện nay chúng ta không làm thì trong tương lai con cháu cũng phải làm vì đây là xu hướng thế giới, ông Nguyễn Hoà Bình nói và đề nghị tiếp tục trình QH 2 phương án về nội dung này.
