Khi thí sinh được cộng gần 5 điểm ưu tiên
Trong dự thảo Quy chế tuyển sinh đại học (ĐH) năm 2022 được Bộ GD-ĐT đưa ra lấy ý kiến vừa qua, Bộ quy định điểm cộng ưu tiên khu vực chỉ áp dụng cho năm thí sinh tốt nghiệp THPT (hoặc trung cấp), còn những thí sinh đã tốt nghiệp THPT (thí sinh tự do) khi thi lại để lấy kết quả xét tuyển ĐH, cao đẳng sẽ không được tính điểm ưu tiên khu vực (như thí sinh khu vực 3).
Chính sách ưu tiên là cần thiết, nhưng cần điều chỉnh
Theo TS. Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Trường ĐH FPT, cần có sự ưu tiên để phát triển nguồn lực cho những vùng khó khăn hơn. Tuy nhiên, thực hiện ưu tiên bằng cách cộng thêm điểm vào các kỳ thi đang có vấn đề như hiện nay là không ổn. Có tình trạng nhiều em đạt điểm cao ngất ngưởng, thậm chí thủ khoa vẫn trượt. Còn những thí sinh điểm thấp hơn do được cộng ưu tiên nên trúng tuyển là rất vô lý về mặt chuyên môn. Để không có sự vô lý này, cần điều chỉnh từ các trường ĐH, các đơn vị tuyển sinh. Những thí sinh được ưu tiên sẽ nằm trong nhóm ưu tiên, và ngược lại, không còn tình trạng chen ngang, “chiếm chỗ” như hiện nay.
Với quy định này, thí sinh tự do ở khu vực 1 sẽ mất 0,75 điểm; khu vực 2 nông thôn mất 0,5 điểm; khu vực 2 mất 0,25 điểm. Thực tế, điểm cộng ưu tiên khu vực, đối tượng là chính sách nhân văn khi điểm cộng là phao cứu sinh với nhiều thí sinh ở khu vực khó khăn. Điều này cũng tạo ra nhiều ý kiến về việc giữ hay bỏ điểm cộng ưu tiên khu vực.
Năm qua, tại các trường ĐH ở các tỉnh miền núi phía Bắc, nhiều thí sinh đạt điểm cao như thủ khoa trường, thủ khoa ngành là thí sinh được cộng điểm ưu tiên. Nhiều em được cộng tối đa 2,75 điểm ưu tiên khu vực và đối tượng. Số điểm này còn chưa kể điểm cộng khuyến khích quy đổi từ các giải thưởng các em đạt được theo quy định của từng từng trường, có thí sinh được cộng tới gần 5 điểm.
Vì vậy, năm ngoái đã từng có những thí sinh đạt trên 30 điểm thi (nghĩa là hơn 10 điểm/môn thi). Đó là một trong những bất cập, bởi với thí sinh ở thành phố không được cộng điểm ưu tiên thì 27, 28 điểm đã là rất cao, là điểm của thí sinh theo bài thi, không có sự hỗ trợ nào của điểm ưu tiên. Theo đó, sẽ có những thí sinh 25, 26 điểm nếu được cộng 2,75- 5 điểm, các em rất có thể trở thành thủ khoa, dù điểm không thực sự xuất sắc. Và nỗi lo để trượt thí sinh giỏi là thực tế từ nhiều năm qua.
Mùa tuyển sinh 2021 đã gây xôn xao dư luận khi có những thí sinh đạt đến 30 điểm vẫn trượt ĐH. Ngành Sư phạm Ngữ Văn, Trường ĐH Hồng Đức, điểm chuẩn tổ hợp C00 (Văn, Sử, Địa) là 30,5 điểm, trong khi đó, cả nước không có thí sinh nào đạt thủ khoa tuyệt đối 30/30 điểm đối với tổ hợp này. Tất cả các thí sinh trúng tuyển đều được cộng ít nhất là 2,75 điểm ưu tiên khu vực (0,75 điểm) và ưu tiên đối tượng (2 điểm).
Tương tự, ngành Hàn Quốc học của Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội không có thí sinh khu vực 3 nào trúng tuyển đối với tổ hợp C00 khi điểm chuẩn của ngành là 30/30. Một số ngành học “hot” như Khoa học Máy tính, Trí tuệ nhân tạo... của Trường ĐH Bách khoa Hà Nội rất hiếm hoi có sinh viên người Hà Nội.
Nghịch lý điểm cao vẫn… trượt
Năm nay cũng không phải năm đầu tiên Bộ GD-ĐT điều chỉnh chính sách này. Trước năm 1988, Bộ quy định điểm xét tuyển thích hợp đối với từng khu vực, từng địa phương sau khi có kết quả điểm thi với mức chênh lệch giữa hai khu vực kế tiếp là 1 điểm.
Giai đoạn 1989-1998, các khu vực ưu tiên được quy định thành khu vực 1, khu vực 2 và khu vực 3 và chênh lệch giữa hai khu vực kế tiếp là 1 điểm. Giai đoạn 1999-2017, Quy chế tuyển sinh quy định có 4 khu vực ưu tiên: khu vực 1, khu vực 2-NT (nông thôn), khu vực 2 và khu vực 3. Trong đó, từ năm 1999-2003, mức chênh lệch giữa hai khu vực kế tiếp là 1 điểm. Từ năm 2004-2017, mức chênh lệch giữa hai khu vực kế tiếp giảm xuống còn 0,5 điểm. Từ năm 2012-2017, các thí sinh tại khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ được xét điểm trúng tuyển thấp hơn điểm chuẩn 1 điểm.
Năm 2018, sau gần 15 năm duy trì ổn định chính sách ưu tiên khu vực, Bộ GD-ĐT lần thứ hai quyết định giảm 50% mức điểm ưu tiên. Cụ thể, mức chênh lệch giữa hai khu vực kế tiếp giảm xuống chỉ còn mức 0,25 điểm và mức điểm ưu tiên khu vực cao nhất (thí sinh khu vực 1) là 0,75 điểm. Bộ cũng quyết định bỏ quy định chính sách ưu tiên riêng đối với học sinh ở các địa phương khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ.
Tại ĐH Y Hà Nội, nơi từ nhiều năm qua, chỉ những thí sinh tự tin vào học lực của mình mới đăng ký NV1 vào trường, thống kê cho thấy, năm 2016, chỉ có 99 thí sinh đỗ vào Trường ĐH Y Hà Nội mà không có điểm cộng (ưu tiên, khuyến khích), chiếm khoảng 8%. Năm 2017, số thí sinh đỗ vào ĐH Y Hà Nội thuộc đối tượng này là 99 thí sinh, chiếm 8,4%. Nếu chỉ tính riêng ngành Y khoa (cơ sở Hà Nội), chỉ có 24/476 thí sinh thuộc khu vực 3 (không được cộng điểm ưu tiên khu vực) đỗ vào ngành này của Y Hà Nội năm đó (chiếm 5%). Cũng trong năm đó, nếu tính theo điểm thi, chỉ có 84/476 thí sinh có tổng điểm 3 môn thi đạt từ mức điểm chuẩn 29,25 trở lên trúng tuyển vào ngành Y khoa. Như vậy, 392 thí sinh còn lại trúng tuyển nhờ điểm ưu tiên, khuyến khích, chiếm 82%.
Năm 2018, khi mức điểm ưu tiên khu vực giảm một nửa, số thí sinh khu vực 3 trúng tuyển vào ĐH Y Hà Nội đã tăng đáng kể. Chỉ tính riêng thí sinh có hộ khẩu thường trú tại Hà Nội đã có 247/1.000 thí sinh trúng tuyển. Đến nay, số thí sinh không được cộng điểm ưu tiên trúng tuyển vào Trường ĐH Y Hà Nội đã đạt gần 50%.
Năm 2021, nhiều thí sinh Hà Nội và các khu vực không thuộc diện ưu tiên đạt 27 điểm (9 điểm/môn) nhưng vẫn trượt ĐH những trường tốp đầu. Thế nhưng, nhiều thí sinh điểm thi thấp hơn đã trúng tuyển vì có điểm ưu tiên khu vực và ưu tiên đối tượng.
Thí sinh 30 điểm không được cộng điểm ưu tiên
Theo PGS. TS Nguyễn Thu Thủy, Vụ trưởng Vụ Giáo dục, Bộ GD-ĐT, tiếp thu ý kiến của các bên liên quan trong quá trình xây dựng và hoàn thiện dự thảo quy chế tuyển sinh, để đảm bảo công bằng và quyền lợi của thí sinh trên mặt bằng chung của toàn hệ thống, Quy chế quy định từ năm 2023, thí sinh được hưởng chính sách ưu tiên khu vực theo quy định trong năm tốt nghiệp THPT (hoặc trung cấp) và một năm kế tiếp để xét tuyển vào đại học, cao đẳng.
Theo đó, việc tính mức điểm ưu tiên được điều chỉnh nhằm tạo sự công bằng giữa các nhóm thí sinh thuộc các khu vực và đối tượng khác nhau. Qua thống kê điểm thi tốt nghiệp THPT của 3 năm qua, nhóm thí sinh không được cộng điểm ưu tiên (chiếm 25% tổng số thí sinh tốt nghiệp) luôn có phổ điểm tổng 3 môn cao hơn hẳn so với các nhóm thí sinh còn lại (nhóm được cộng điểm ưu tiên ở các mức độ khác nhau). Sau khi cộng điểm ưu tiên theo quy định hiện tại, tỉ lệ thí sinh có tổng điểm 3 môn dưới 22,5 điểm của nhóm đã cộng điểm ưu tiên tiệm cận với nhóm thí sinh không được cộng điểm ưu tiên. Điều này chứng tỏ việc cộng điểm ưu tiên đã tạo sự công bằng, gia tăng cơ hội tiếp cận giáo dục đại học cho những nhóm thí sinh có điều kiện khó khăn hơn.
Tuy nhiên, phân tích dữ liệu cho thấy có sự bất hợp lý là tỉ lệ các thí sinh đạt điểm cao từ 22,5 điểm trở lên của nhóm được ưu tiên lại tăng vọt, cao hơn hẳn (ở nhiều mức điểm thậm chí tỉ lệ này cao gấp đôi) so với nhóm thí sinh không thuộc diện ưu tiên. Điều này dẫn tới sự mất công bằng khi các thí sinh tiếp cận, ứng tuyển vào các ngành, các trường có mức độ cạnh tranh cao. Thậm chí dẫn tới hiện tượng một số ngành có điểm chuẩn tiệm cận 30 điểm.
Để khắc phục sự bất hợp lý nêu trên, đảm bảo sự công bằng trong toàn hệ thống và có lộ trình áp dụng (từ năm 2023), Quy chế đã quy định: mức điểm ưu tiên khu vực và ưu tiên đối tượng đối với thí sinh đạt tổng điểm từ 22,5 điểm trở lên (trên tổng điểm 30 tối đa của mỗi tổ hợp 3 môn, tương đương 7,5 điểm trên thang điểm 10) được giảm tuyến tính (tới 30 điểm thì mức điểm mưu tiên bằng 0). Cụ thể theo công thức: Mức điểm ưu tiên thí sinh được hưởng = [(30 - Tổng điểm đạt được của thí sinh)/7,5] x Tổng điểm ưu tiên được xác định thông thường.
Ví dụ, nếu lấy mốc 24 điểm thì những thí sinh đạt từ 24 điểm/3 môn trở xuống vẫn sẽ được hưởng điểm ưu tiên như hiện nay. Nhưng nếu thí sinh đạt mức 25 điểm sẽ chỉ còn được hưởng 5/6 mức điểm ưu tiên, 27 điểm sẽ chỉ còn 3/6… Thí sinh 30 điểm thì không còn được điểm ưu tiên. Như vậy sẽ không có thí sinh có điểm xét vượt quá 30, các ngành điểm cao việc cạnh tranh sẽ công bằng hơn.
