Học nhiều nhưng... “lớt chớt”?
Góp ý về đổi mới giáo dục hiện nay, GS. VS Đào Trọng Thi, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội đánh giá việc phân luồng lâu nay vẫn là điểm yếu của giáo dục. Bởi thực tế, giáo dục cần phân luồng chủ động sau bậc học THCS.
Luật Giáo dục nghề nghiệp hiện nay quy định học sinh học hết THCS đi học nghề ngay được miễn hoàn toàn chi phí đào tạo, tuy nhiên có vẻ điều này chưa đủ lực hút. Trong khi hiện nay chúng ta mới chỉ quan tâm phân luồng sau THPT. Thậm chí, nhiều em sau khi thi trượt ĐH, không có hướng đi nào khác mới quay sang học nghề, GS.VS Đào Trọng Thi nhận xét.
Còn theo GS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, thì dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể vẫn bắt học sinh phải học quá nhiều môn, không có điều kiện đi sâu vào những lĩnh vực cần cho nghề nghiệp tương lai. Nội dung học tập chủ yếu vẫn giới hạn trong một số môn học truyền thống như Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học nhưng không đáp ứng được nhu cầu định hướng nghề nghiệp rất đa dạng của học sinh.
Theo GS Nguyễn Minh Thuyết, dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể vắng bóng hoàn toàn các môn chuẩn bị định hướng nghề nghiệp cho những học sinh có nguyện vọng theo học các ngành Kiến trúc, Mỹ thuật, Âm nhạc, Sân khấu - Điện ảnh, Thể dục thể thao...
Đồng quan điểm, PGS. Trần Thị Tâm Đan, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội bày tỏ băn khoăn khi cấp THPT yêu cầu học sinh phải học cả bắt buộc và tự chọn tới 7 môn là hơi nhiều. Thông thường chương trình của các nước tiên tiến thường để học sinh tự chọn 5 môn, những năm cuối nên đào tạo sâu một số môn mà học sinh sẽ chọn nghề. Ví dụ như khối khoa học cơ bản, khối kinh tế, khối kỹ thuật, khối văn hóa nghệ thuật. Để giảm bớt môn học bắt buộc, PGS.Tâm Đan đề xuất: Ví dụ môn học về đạo đức nên kết thúc ở lớp 11 để đến lớp 12 học sinh chỉ chuyên tâm vào việc học các môn chuyên ngành cho đào tạo nghề sau này.
Về vấn đề này, GS Nguyễn Lân Dũng chỉ rõ, học sinh hiện nay phải học đến 14 môn, nên học gì cũng “lớt chớt”, không thể đi sâu để chuẩn bị tiếp cận nghề nghiệp được. Theo GS Nguyễn Lân Dũng, ở các nước phát triển, học sinh cấp THPT chỉ học khoảng 4, 5 môn mà thôi.
Theo đó, GS Nguyễn Minh Thuyết đưa ra biện pháp khá quyết liệt. Thay vì dạy tràn lan hơn 10 môn học trong suốt 3 năm THPT thì học sinh cuối cấp chỉ cần tập trung vào một số môn có tính hướng nghiệp do các em lựa chọn phù hợp với năng lực, sở thích.
GS Nguyễn Minh Thuyết cho rằng, nếu như học sinh lớp 10 THPT chưa đủ độ chín để định hướng nghề nghiệp đúng sở trường và lựa chọn môn học phù hợp với định hướng nghề nghiệp thì vẫn được học đủ các môn. Tuy nhiên, nội dung hướng nghiệp của từng môn rõ hơn chương trình hiện hành. Trừ 3 môn công cụ Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ được dạy suốt năm học, các môn còn lại mỗi môn chỉ được bố trí trong một học kỳ. Từ lớp 11, lớp 12, học sinh cần được tập trung vào các môn học chuẩn bị cho nghề nghiệp tương lai.
GS Nguyễn Minh Thuyết đề xuất, để đáp ứng nhu cầu đa dạng về định hướng nghề nghiệp, chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ phải bổ sung nhiều môn học hoặc nội dung học tập thuộc các lĩnh vực Công nghệ, Kinh tế, Tài chính, Nghệ thuật, Thể dục thể thao… Theo tính toán của chúng tôi, mỗi học sinh chỉ cần chọn khoảng 5 môn học. Bên cạnh những môn cần cho nghề nghiệp tương lai, các em có thể chọn thêm những môn phù hợp với sở trường, sở thích của mình, GS Nguyễn Minh Thuyết nhấn mạnh.
PGS Trần Thị Tâm Đan cũng đề nghị: “Ở cấp THPT, phân hóa theo hướng tự chọn thì cần làm rõ kiến thức cốt lõi là gì thì sẽ giảm được số môn học bắt buộc. Xây dựng chương trình giáo dục phổ thông mới phải xuất phát từ người học, dạy học là phải dạy cách học chứ không phải dạy từng thứ một”.
Lo mênh mông và chơi vơi?
Dưới góc độ quản lý từ cơ sở, Hiệu trưởng Trường Marie Curie Nguyễn Xuân Khang chia sẻ: “Nói đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục là một cuộc cách mạng tôi thấy mênh mông, chơi vơi quá”. Bởi nhiều nội dung đặt mục tiêu quá cao, mang tính mơ ước thì sẽ không thể đạt được.
Ông Khang nêu ví dụ, đề án Ngoại ngữ quốc gia 2020, mới đây Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đã phải thừa nhận trước Quốc hội rằng: “Không đạt mục tiêu”. Ông cho rằng, Bộ cần tập trung đổi mới một số nội dung trước như: chương trình sách giáo khoa để giáo viên có cơ sở dạy học. Còn đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất muốn đổi mới phải có thời gian.
Còn PGS.TS Trần Thị Tâm Đan trăn trở: “Tôi không nghĩ từ nay đến năm 2020 chúng ta sẽ giải quyết được những vấn đề lớn của giáo dục mà chỉ phấn đấu giải quyết những vấn đề cốt lõi”. Ở cấp THPT, phân hóa theo hướng tự chọn thì cần làm rõ ra kiến thức cốt lõi là gì thì sẽ giảm được số môn học bắt buộc. Giải trình với xã hội rõ thì có thể làm nhanh được chứ không đến nỗi ngồi “ngâm nga” lâu. Cụ thể, đổi mới cái gì về mặt chuyên môn? Chương trình (CT) định hướng phát triển năng lực là cái gì? Xây dựng CT phải xuất phát từ người học, dạy học là phải dạy cách học chứ không phải dạy từng thứ một. Dạy theo định hướng phát triển năng lực thì người giáo viên phải đổi mới ra sao”.
GS Đào Trọng Thi cũng tỏ ra băn khoăn liệu có đảm bảo thời gian thực hiện đổi mới CT, sách giáo khoa (SGK) theo tiến độ mà nghị quyết của Quốc hội đề ra hay không? GS Đào Trọng Thi lo ngại về hiện tượng hiểu chưa đúng về chủ trương một CT, nhiều bộ SGK. Cụ thể, một số địa phương như Sở GD-ĐT TPHCM đã tuyên bố và đang chuẩn bị biên soạn bộ SGK riêng. Khi các địa phương cục bộ thực hiện sách sẽ dẫn tới tình trạng các trường của địa phương đó dù muốn hay không cũng sẽ phải chọn bộ SGK do sở GD-ĐT địa phương mình biên soạn.
“Điều này là sai hoàn toàn về tư tưởng khuyến khích nhiều bộ sách”, bởi nghị quyết của Quốc hội cho phép vận động, khuyến khích các tổ chức, cá nhân viết nhiều sách để các nhà trường, giáo viên và học sinh được lựa chọn phù hợp với đối tượng học sinh và điều kiện giảng dạy của trường mình.
Trước ý kiến của các chuyên gia, Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Thị Nghĩa cho biết, Bộ GD-ĐT đang tích cực triển khai CTSGK mới để kịp tiến độ hoàn thiện sau năm 2018. Với yêu cầu giảm tải các kiến thức trùng lặp, Bộ cũng đã triển khai một số nội dung tích hợp liên môn, giao các trường tự chủ CT dạy học… Theo đó, học sinh sẽ được tăng cường tính chủ động, vận dụng thực hành kiến thức liên môn, từ đó có định hướng rõ hơn với nghề nghiệp phù hợp sở thích, năng lực của mình trong tương lai.