Đây được xem là cuộc khủng hoảng ngoại giao tồi tệ nhất của Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) kể từ khi được thành lập từ năm 1981 đến nay.
Cáo buộc và... cắt quan hệ
Ngày 5/6, Saudi Arabia, Ai Cập, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) và Bahrain đã tuyên bố chấm dứt quan hệ ngoại giao với Qatar với cáo buộc Doha hỗ trợ các nhóm khủng bố và can thiệp vào công việc nội bộ các nước trong khu vực. Để ủng hộ quyết định của các nước này, cũng trong ngày 5/6, Yemen, chính phủ được quốc tế công nhận ở miền Đông Libya và Maldives cũng quyết định cắt đứt mối bang giao với Doha.
Saudi Arabia cho biết nước này cắt đứt quan hệ ngoại giao và đóng cửa biên giới với nước láng giềng Qatar để “bảo vệ an ninh quốc gia trước các mối đe dọa của khủng bố và cực đoan”. Theo đó, Saudi Arabia đã đóng cửa mọi cảng hàng không và cảng biển với Qatar. Chính phủ Saudi Arabia cũng đã ra lệnh đóng cửa trụ sở kênh truyền hình Al-Jazeera của Qatar, đồng thời thu giấy phép hoạt động của Al-Jazeera tại nước này.
Bộ Ngoại giao Ai Cập cũng cáo buộc Doha ủng hộ khủng bố, trong đó có tổ chức Anh em Hồi giáo (MB). Do đó, chính phủ Ai Cập đã ra lệnh trục xuất đối với Đại sứ Qatar, yêu cầu ông này phải rời khỏi Ai Cập trong vòng 48 tiếng. Ngoài ra, Ai Cập cũng quyết định sẽ đóng cửa tất cả các cảng và sân bay đối với các tàu thuyền và máy bay của Qatar.
Hãng tin Bahrain thì thông báo Bahrain cắt đứt các quan hệ ngoại giao với Qatar do quốc gia Arab vùng Vịnh này “làm lung lay an ninh và sự ổn định”, cũng như can thiệp vào công việc của Bahrain. Ngoài ra, Bahrain yêu cầu các công dân Qatar rời khỏi nước này trong vòng 14 ngày, trong khi các nhà ngoại giao Qatar chỉ có 48 giờ để rời khỏi Bahrain sau khi bị trục xuất. Tuyên bố của Bahrain còn giải thích lý do phía sau quyết định trên là do Qatar “kích động truyền thông và ủng hộ các hoạt động khủng bố cùng các nhóm hỗ trợ tài chính liên quan tới Iran”.
UAE cũng tuyên bố nước này cắt đứt quan hệ với Qatar với lý do quốc gia này “ủng hộ chủ nghĩa cực đoan và làm suy yếu sự ổn định của khu vực”. UAE cũng yêu cầu các nhà ngoại giao Qatar rời khỏi UAE trong thời hạn 48 giờ đồng hồ. Hãng hàng không Etihad Airways, Emirates, FlyDubai của UAE đã quyết định ngừng các chuyến bay tới Qatar kể từ ngày 6/6.
Trong khi đó, liên minh quân sự Arab do Saudi Arabia đứng đầu chống phiến quân tại Yemen cũng thông báo sẽ chấm dứt tư cách thành viên của Qatar do hầu hết các nước vùng Vịnh đã cắt đứt quan hệ với Qatar. Liên minh trên cho biết biện pháp này được đưa ra do “âm mưu của Qatar ủng hộ các tổ chức khủng bố ở Yemen, gồm cả Al-Qaeda và tổ chức khủng bố “Nhà nước Hồi giáo” tự xưng (IS).
 |
| Việc cô lập ngoại giao Qatar có thể là sự khởi đầu của một cuộc chiến tranh mới |
Lời qua tiếng lại
Ngay sau động thái cắt đứt quan hệ ngoại giao của các nước vùng Vịnh, Bộ Ngoại giao Qatar đã ra tuyên bố bày tỏ “lấy làm tiếc” vì các quyết định này. Bộ Ngoại giao Qatar cho rằng quyết định nói trên của các quốc gia vùng Vịnh là “vô lý” và dựa trên những cáo buộc “vô căn cứ”. Doha khẳng định đây là một sự “vi phạm chủ quyền”, đồng thời cam kết với người dân nước này rằng động thái trên sẽ “không ảnh hưởng tới cuộc sống bình thường của họ”. Trong một tuyên bố ngày 6/6, Ngoại trưởng Qatar Mohammed bin Abdulrahman Al-Thani đã kêu gọi đối thoại đồng thời cam kết đảm bảo mối quan hệ vững chắc với Mỹ.
Trong khi đó, Quốc vương Kuwait Sheikh Sabah Al-Ahmad Al-Sabah đã kêu gọi Qatar kiềm chế giữa lúc căng thẳng ngoại giao giữa Doha và các quốc gia láng giềng vùng Vịnh bùng phát. Kuwait đang cố gắng đóng vai trò trung gian hòa giải căng thẳng giữa Qatar và các quốc gia vùng Vịnh sau khi các nước này tuyên bố chấm dứt quan hệ ngoại giao với Qatar vì cáo buộc nước này ủng hộ các nhóm khủng bố.
Về phía Mỹ, Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson kêu gọi các nước vùng Vịnh đoàn kết và giải quyết bất đồng. Phát biểu với báo giới, Ngoại trưởng Mỹ nêu rõ Washington “khuyến khích các bên ngồi lại với nhau để giải quyết những bất đồng” và “Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) duy trì đoàn kết”. Ông Tillerson cũng cho biết, mặc dù tình hình đang rơi vào “thế bế tắc”, nhưng ông mong đợi điều này sẽ không “gây ra bất kỳ tác động lớn nào tới cuộc chiến chống khủng bố trong khu vực và trên toàn thế giới”.
Còn Phó Chánh Văn phòng Phủ Tổng thống Iran, ông Hamid Aboutalebi cho rằng quyết định của các nước vùng Vịnh sẽ không giúp chấm dứt cuộc khủng hoảng tại Trung Đông. Theo ông, cắt đứt quan hệ ngoại giao và đóng cửa biên giới không phải là cách giải quyết cuộc khủng hoảng.
Tổng Thư ký Liên đoàn Arab (AL) Ahmed Aboul Gheit cũng “lấy làm tiếc” trước việc các nước trên cắt đứt quan hệ ngoại giao với Qatar, đồng thời bày tỏ “quan ngại về tình trạng chia rẽ do những bất đồng hiện này gây ra đối với công việc chung của khối”. Tổng Thư ký AL hy vọng các quốc gia Arab sẽ vượt qua được những bất đồng để xây dựng một mặt trận đoàn kết trước các mối đe dọa chung đối với an ninh quốc gia của mỗi nước.
Chính quyền Sudan cũng kêu gọi các nỗ lực hòa giải giữa Qatar và các nước Arab vùng Vịnh. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Sudan bày tỏ “quan tâm sâu sắc” đối với tình hình căng thẳng, đồng thời kêu gọi các nhà lãnh đạo của các nước này giữ bình tĩnh và cùng nhau giải quyết khủng hoảng. Sudan “sẵn sàng triển khai tất cả các nỗ lực” để giải quyết vấn đề một cách êm thấm trên cơ sở hòa giải vì lợi ích của người dân trong khu vực.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan ngày 6/6 đã điện đàm với lãnh đạo các nước Qatar, Nga, Kuwait và Saudi Arabia nhằm tìm giải pháp xoa dịu căng thẳng sau khi các cường quốc Arab cắt đứt quan hệ với Qatar với cáo buộc nước này ủng hộ phiến quân Hồi giáo.
Từ đâu có “địa chấn”?
Theo các nguồn tin, những động thái cắt đứt quan hệ ngoại giao của các nước vùng Vịnh đối với Qatar sau hàng loạt gây sự bất đồng giữa hai bên.
Trước đó, Saudi Arabia van UAE đã phản ứng gay gắt khi Hãng thông tấn quốc gia Qatar và kênh truyền hình nhà nước Qatar TV trước đó đã đăng tải tuyên bố của Tiểu vương Qatar Tamim Bin Hamad Al Thani cho rằng Saudi Arabia và UAE có liên quan đến các giao dịch bất hợp pháp ở khu vực với Mỹ. Tuy nhiên, chính quyền Qatar đã khẳng định, các tuyên bố trên đã được dàn dựng và công bố lên hãng thông tấn quốc gia khi trang web của hãng bị tấn công. Qatar cũng cáo buộc lại rằng chiến dịch truyền thông chống nước này được đưa ra bởi kênh truyền hình vệ tinh Al-Arabiya của Saudi Arabia và kênh vệ tinh Sky News Arabia của UAE.
Vụ việc không dừng ở đấy. Saudi Arabia và UAE lại tiếp tục bày tỏ sự phản đối đối với Qatar khi nước này chỉ trích các phát ngôn của GCC chống Iran và tuyên bố chống lại các phát biểu của Tổng thống Mỹ Donald Trump trong chuyến thăm chính thức Trung Đông và vùng Vịnh vừa diễn ra hồi cuối tháng 5/2017. Sau khi xảy ra những tranh cãi gay gắt này, Saudi Arabia, UAE và Bahrain còn quyết định chặn các trang web của hãng truyền hình Qatar Al Jazeera. Qatar cũng đã phải đối mặt với những chỉ trích trên các kênh truyền hình của Ai Cập và Bahrain vì đã can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia Arab.
Trên thực tế, quan hệ giữa Qatar với các nước vùng Vịnh (GCC) khác vốn đã bị gián đoạn từ cuối năm 2016 do các nước GCC cáo buộc Qatar ủng hộ Phong trào Anh em Hồi giáo ở Ai Cập. Khi đó, chính quyền Doha đã phủ nhận tài trợ cho các nhóm cực đoan, nhưng tuyên bố ủng hộ tài chính cho nhóm Hamas hiện đang kiểm soát dải Gaza và cho phép một số quan chức cao cấp Hamas sống lưu vong tại nước này từ năm 2012.
Theo các nguồn tin ngoại giao của các nước Arab, chính bởi “sự can thiệp của Qatar vào công việc nội bộ của các nước Arab” nên đây là lý do thúc đẩy các nước Arab phải có các động thái chống lại Qatar, bắt đầu bằng việc ngăn chặn các kênh truyền hình, báo chí và đỉnh điểm là chấm dứt quan hệ ngoại giao.
Có thể thấy, khủng hoảng ngoại giao giữa Qatar và các nước vùng Vịnh lần này được xem là cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất kể từ khi GCC được thành lập từ năm 1981 đến nay. Giới chuyên gia cảnh báo cuộc khủng hoảng vùng Vịnh có thể gây ra những hậu quả trên diện rộng, không chỉ đối với Qatar và người dân nước này, mà đối với toàn khu vực Trung Đông, cũng như các lợi ích của phương Tây.
Khoảng 10.000 nhân viên quân sự đang đồn trú tại căn cứ không quân Al-Udei cả Mỹ tại Qatar, nơi được xem là đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến do Mỹ đứng đầu nhằm chống tổ chức IS tự xưng. Qatar cũng là một nước đóng vai trò quan trọng về ngoại giao trong khu vực và là nhà đầu tư quốc tế lớn, sẽ đăng cai VCK giải Vô địch Bóng đá Thế giới (World Cup) vào năm 2022.
Giám đốc Chương trình quan hệ chính trị với các quốc gia vùng Vịnh tại Đại học Washington, ông Simon Henderson cảnh báo việc cô lập ngoại giao Qatar có thể là sự khởi đầu của một cuộc chiến tranh mới.
Theo ông, Washington có thể đóng vai trò quan trọng trong việc xoa dịu tình hình có khả năng bùng nổ này, khi Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson từng là lãnh đạo Tập đoàn ExxonMobil - công ty nước ngoài chính hoạt động trong lĩnh vực năng lượng ở Qatar. Những gì đang xảy ra chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới tình hình chung của khu vực vốn đang phải đối mặt với các cuộc khủng hoảng, chiến tranh và nhiều thách thức.
