Nỗ lực giảm thiểu lao động trẻ em được cộng đồng quốc tế ghi nhận
Ngày 12/6 hàng năm là Ngày Thế giới chống Lao động trẻ em. Năm 2024, chủ đề của ngày này là: “Chung tay hành động vì cam kết của chúng ta: Chấm dứt lao động trẻ em!” với mục đích vận động người dân quan tâm và cùng nhau hành động để xoá bỏ tình trạng này. Báo cáo Quốc gia về lao động trẻ em năm 2020 của Bộ LĐ-TB&XH (cũ) cho thấy, có khoảng hơn 1 triệu trẻ em đang tham gia vào các hoạt động lao động. Trong số này, phần lớn trẻ em làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Trẻ em phải lao động sớm tập trung nhiều ở các vùng nông thôn và miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long, nơi điều kiện kinh tế kém phát triển hơn và cơ hội tiếp cận giáo dục còn hạn chế. Theo báo cáo của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNICEF), tỷ lệ lao động trẻ em ở khu vực nông thôn cao hơn gần 4 lần so với khu vực thành thị.
Để giảm bớt tình trạng lao động trẻ em, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật hoàn thiện khung pháp lý nhằm bảo vệ quyền trẻ em và ngăn chặn tình trạng này. Luật Trẻ em 2016 và Bộ luật Lao động 2019 đều có những quy định nghiêm ngặt về lao động trẻ em. Luật Trẻ em 2016 quy định rõ về quyền của trẻ em, bao gồm quyền được bảo vệ khỏi lao động trẻ em và các hình thức bóc lột khác. Luật cũng đề xuất các biện pháp xử lý nghiêm khắc đối với những hành vi vi phạm quyền trẻ em. Bộ luật Lao động 2019 cấm hoàn toàn việc sử dụng lao động trẻ em dưới 15 tuổi, trừ một số công việc nhẹ nhàng không ảnh hưởng đến sức khỏe và học tập của trẻ. Đối với trẻ em từ 15 đến 18 tuổi, luật cũng có những quy định chặt chẽ về thời gian làm việc, loại hình công việc và điều kiện lao động.
Chính phủ Việt Nam đã ký kết và phê chuẩn nhiều công ước quốc tế về quyền trẻ em và chống lao động trẻ em, như Công ước 138 và 182 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO). Bên cạnh đó, các chương trình quốc gia như Chương trình phòng ngừa, giảm thiểu trẻ em lao động trái quy định của pháp luật giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030 đang được triển khai để giảm thiểu tình trạng này, bao gồm các biện pháp hỗ trợ giáo dục, đào tạo nghề và cải thiện điều kiện sống cho gia đình nghèo. Chính phủ cũng triển khai nhiều chương trình hỗ trợ giáo dục cho trẻ em nghèo, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. Mỗi năm đã có hàng ngàn học sinh nghèo, học sinh có hoàn cảnh khó khăn, mồ côi được cấp học bổng và hỗ trợ học phí giúp các em có cơ hội tiếp tục học tập…
Có thể nói, trong hơn ba thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong công cuộc xóa đói giảm nghèo, nhờ đó, tỷ lệ lao động trẻ em ở Việt Nam thấp hơn 2% so với trung bình của khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Hàng loạt các dự án đã mang lại kết quả tích cực trong phòng ngừa và giảm thiểu lao động trẻ em như: Dự án hỗ trợ kỹ thuật nâng cao năng lực quốc gia phòng ngừa và giảm thiểu lao động trẻ em tại Việt Nam (ENHANCE) do ILO phối hợp với Bộ LĐ-TB&XH (cũ) thực hiện tại 3 địa phương là Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và An Giang, đã có gần 6.000 trẻ em được hỗ trợ giáo dục và đào tạo nghề, 1.600 hộ gia đình được hỗ trợ cải thiện sinh kế...; Bộ GD&ĐT tạo cùng Ủy ban Dân tộc (cũ) đã phối hợp với UNESCO triển khai dự án "Chúng tôi có thể" tại các tỉnh Hà Giang, Ninh Thuận, Sóc Trăng, hơn 16.000 học sinh dân tộc thiểu số đã được tiếp tục học hành và 4.500 phụ huynh đã nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của giáo dục… Nỗ lực của Việt Nam trong việc giảm thiểu lao động trẻ em đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận, với đánh giá tích cực từ ILO.
Cần nhận thức đầy đủ về quyền trẻ em, trách nhiệm trong việc bảo vệ, chăm sóc trẻ em
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, thực tiễn cũng cho thấy, còn nhiều hạn chế trong công tác giảm thiểu lao động trẻ em tại Việt Nam. Đơn cử như rất khó khăn trong việc giám sát khu vực phi chính thức. Lao động trẻ em chủ yếu diễn ra trong khu vực kinh tế phi chính thức, như các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, hộ gia đình và làng nghề, khiến việc phát hiện và kiểm soát trở nên khó khăn. Đặc biệt, các công việc này thường không được ghi nhận chính thức, dẫn đến việc thiếu dữ liệu chính xác để xây dựng chính sách phù hợp.
| |
Thông tin về lao động trẻ em nhân Ngày Thế giới chống lao động trẻ em 12/6/2024. (Nguồn: LHQ) |
Đội ngũ cán bộ, đặc biệt ở cấp cơ sở, còn thiếu về số lượng và hạn chế về năng lực trong việc phát hiện và can thiệp các trường hợp lao động trẻ em. Điều này dẫn đến việc nhiều trường hợp không được xử lý kịp thời, ảnh hưởng đến hiệu quả của các chương trình phòng ngừa. Một bộ phận người dân, bao gồm cả cha mẹ và người sử dụng lao động, vẫn chưa nhận thức rõ ràng về tác hại của lao động trẻ em và tầm quan trọng của việc giáo dục. Điều này dẫn đến việc trẻ em bị ép buộc hoặc tự nguyện tham gia lao động để hỗ trợ gia đình. Và đặc biệt là hạn chế trong hệ thống pháp luật và chính sách. Mặc dù Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật liên quan đến phòng ngừa lao động trẻ em, nhưng việc thực thi còn gặp nhiều khó khăn do thiếu cơ chế giám sát hiệu quả và sự phối hợp giữa các ngành, địa phương chưa chặt chẽ… Trong khi đó, năm 2025 là năm dấu mốc để hoàn thành sáng kiến 8.7 nhằm đóng góp vào Mục tiêu Phát triển Bền vững số 8 và tiến tới xóa bỏ lao động trẻ em dưới mọi hình thức mà Việt Nam là một trong 15 quốc gia tiên phong ở khu vực châu Á.
Từ thực tiễn về lao động trẻ em, nhìn lại hành trình gần 8 năm thực thi Luật Trẻ em năm 2016 có thể thấy, có những điểm sáng như: hệ thống quyền trẻ em được mở rộng và cụ thể hóa; cấm phân biệt đối xử và kỳ thị trẻ em; tăng cường vai trò của tổ chức đại diện tiếng nói, nguyện vọng của trẻ em; xác định rõ trách nhiệm của Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương, gia đình và xã hội trong việc bảo đảm thực hiện quyền trẻ em…
Nhưng vẫn còn đó những khoảng trống cần lấp đầy. Theo nhiều chuyên gia về trẻ em, mặc dù Luật Trẻ em quy định rõ ràng về quyền trẻ em, nhưng việc thực thi còn gặp khó khăn do thiếu cơ chế giám sát độc lập và hiệu quả để bảo đảm quyền lợi của trẻ em được thực hiện đầy đủ. Việc phân bổ ngân sách và nguồn lực cho các chương trình, dịch vụ bảo vệ trẻ em còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế, đặc biệt là ở các vùng sâu, vùng xa. Việc phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong công tác bảo vệ trẻ em chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả chưa cao trong việc phòng ngừa và xử lý các vụ việc xâm hại, bạo lực đối với trẻ em, lao động trẻ em…
Và cũng như hạn chế trong phòng ngừa lao động trẻ em nói riêng thì khi thực thi Luật Trẻ em nói chung, một bộ phận người dân, kể cả cán bộ, công chức, viên chức, chưa nhận thức đầy đủ về quyền trẻ em và trách nhiệm trong việc bảo vệ, chăm sóc trẻ em, dẫn đến việc thực hiện quyền trẻ em chưa được quan tâm đúng mức. Từ đó có thể thấy công tác đẩy mạnh truyền thông về pháp luật trẻ em là rất quan trọng.
Theo ILO, ngày 22/11/2024, hơn 300 người lao động, người sử dụng lao động, lãnh đạo và cán bộ công đoàn đã tham dự diễn đàn truyền thông phòng ngừa và giảm thiểu lao động trẻ em do ILO và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp tổ chức tại Tiền Giang.
Người lao động được nâng cao kiến thức thông qua các hoạt động SCREAM (hỗ trợ quyền trẻ em thông qua giáo dục, nghệ thuật và truyền thông), bao gồm đố vui, video, các bài hát và tiểu phẩm về chủ đề phòng ngừa lao động trẻ em. Những phương pháp này không chỉ cung cấp kiến thức mà còn khuyến khích sự tham gia tích cực, tạo ra một bầu không khí hấp dẫn và có tác động sâu sắc đến người nghe. Những người tham gia đã được truyền cảm hứng mạnh mẽ. Một khách mời từ Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Đắk Nông cho biết: “Đây là lần đầu tiên tôi tham dự một sự kiện truyền thông hay như vậy. Tôi đã học được rất nhiều từ sự kiện này”.
Sau diễn đàn tại Tiền Giang, một loạt các sự kiện tương tự được tổ chức tại các tỉnh Đắk Nông, Thái Nguyên và Tuyên Quang nhằm thúc đẩy cam kết chấm dứt lao động trẻ em thông qua việc cung cấp kiến thức và trao quyền cho người lao động, người sử dụng lao động và lãnh đạo, thúc đẩy nhu cầu cấp thiết để bảo vệ quyền và tương lai của trẻ em.
Có thể nói, thực tiễn cho thấy, thực thi các chính sách vì trẻ em, cam kết cần đi cùng hành động, bên cạnh đầu tư nguồn lực thì cũng không thể thiếu sự quan tâm đúng chỗ, đúng lúc. Điều này đòi hỏi phải có nỗ lực liên tục và lâu dài từ nhiều phía, bao gồm Chính phủ, các Bộ, ban, ngành, cộng đồng, gia đình và chính các em. Chỉ có sự hợp tác chặt chẽ và cam kết mạnh mẽ, Việt Nam mới có thể đạt được mục tiêu bảo vệ trẻ em và bảo đảm tương lai tươi sáng cho thế hệ trẻ.