Chỉ tiêu quan trọng nhưng 2 năm liền không đạt
Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết của Quốc hội (QH) về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021 - 2025 đều đề ra chỉ tiêu tốc độ tăng năng suất lao động (NSLĐ) xã hội bình quân trên 6,5%/năm cho 5 năm 2021 - 2025. Đây được cho là chỉ tiêu cực kỳ quan trọng, giúp Việt Nam thoát bẫy thu nhập trung bình. Theo tính toán của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), nếu NSLĐ tăng 1% thì GDP của toàn nền kinh tế tăng 0,94%.
Tại Diễn đàn Kinh tế - Xã hội (KT-XH) mới đây, ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương khẳng định, nâng cao NSLĐ là động lực để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng quy mô của nền kinh tế, đẩy mạnh quá trình tái sản xuất mở rộng, thích ứng với xu thế toàn cầu và chống chọi tốt với các cú sốc từ bên ngoài; cải thiện thu nhập và điều kiện làm việc cũng như tạo việc làm, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển lành mạnh, bền vững.
Tuy nhiên, báo cáo về đánh giá bổ sung kết quả thực hiện Kế hoạch phát triển KT-XH năm 2022; tình hình triển khai Kế hoạch phát triển KT-XH năm 2023, tại Kỳ họp thứ 5, QH khóa XV, Chính phủ cho biết, đánh giá bổ sung các chỉ tiêu chủ yếu năm 2022, có 2/15 chỉ tiêu KT-XH chủ yếu, phản ánh chất lượng tăng trưởng chưa đạt mục tiêu đề ra. Trong đó, tốc độ tăng NSLĐ đạt 4,8%, thấp hơn mục tiêu khoảng 5,5%. Đây là năm thứ 2 liên tiếp chúng ta không đạt chỉ tiêu QH giao.
Tại Diễn đàn KT-XH, ông Felix Weidencaff, chuyên gia về việc làm, Văn phòng ILO khu vực châu Á - Thái Bình Dương cũng cho hay, so với một số nước trong ASEAN, Việt Nam đã phát triển kinh tế bền vững và tăng trưởng năng suất trong những thập kỷ qua. Tuy nhiên, NSLĐ của Việt Nam vẫn tương đối thấp so với một số nền kinh tế khác ở khu vực Đông Nam Á.
Lý giải nguyên nhân NSLĐ Việt Nam thấp, TS. Nguyễn Lê Hoa - Trưởng Phòng Nghiên cứu năng suất, Viện Năng suất Việt Nam chỉ ra một số vấn đề như Việt Nam đang thiếu hụt lao động lành nghề có kỹ năng cao; thành phần kinh tế tư nhân chiếm tỷ trọng lớn nhưng hầu hết là quy mô nhỏ và siêu nhỏ nên khó có thể nâng cao NSLĐ. Dù các chính sách của Nhà nước đã tác động tích cực đến tăng năng suất ở Việt Nam nhưng năng suất nội ngành chưa đạt được như kỳ vọng, các ngành đóng góp cao vào GDP và sử dụng lao động cao nhưng mức năng suất còn thấp, tốc độ tăng trưởng chưa đạt như mong muốn…
Vẫn theo TS. Nguyễn Lê Hoa, thời gian qua, có nhiều chính sách lớn của Đảng, Nhà nước trong thúc đẩy nâng cao NSLĐ của Việt Nam như đổi mới mô hình tăng trưởng, giải quyết thủ tục hành chính, đổi mới khoa học công nghệ sáng tạo. Song, quá trình thực thi chính sách còn chậm; các chương trình hỗ trợ cho doanh nghiệp chưa có sự tham gia tích cực từ phía doanh nghiệp.
Cần có động lực mới về tăng trưởng NSLĐ
Theo ông Felix Weidencaff, bước vào giai đoạn phát triển mới, Việt Nam cần có động lực mới về tăng trưởng NSLĐ trong tất cả các ngành nghề, khu vực. Vị chuyên gia khuyến nghị, chuyển đổi kinh tế cần đi đôi với chuyển đổi việc làm; tăng cường đầu tư vào con người, cơ sở hạ tầng và các lĩnh vực chiến lược để có các động lực thay đổi mang tính chuyển đổi. Đồng thời, ông Felix Weidencaff nhấn mạnh vai trò quan trọng của thể chế và chính sách thị trường lao động để giải quyết những thách thức kép trong việc duy trì tăng trưởng năng suất và bảo đảm tăng trưởng năng suất bao trùm, tạo nhiều việc làm. “Để nâng cao NSLĐ và việc làm bền vững, cần chú ý phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ; tăng cường phối hợp với chính sách ở các lĩnh vực khác như thông tin thị trường lao động, bảo hiểm xã hội…”, ông Felix Weidencaff nói.
TS. Nguyễn Lê Hoa cũng cho rằng, thời gian tới, các hoạt động thúc đẩy nâng cao NSLĐ Việt Nam cần được triển khai mạnh mẽ hơn. Trong đó, tập trung vào sự phối hợp giữa các Bộ, ngành, địa phương để xây dựng các chính sách đồng bộ và xuyên suốt; tạo điều kiện thúc đẩy nguồn lực và tạo điều kiện để khu vực kinh tế tư nhân phát huy vai trò trong việc tăng NSLĐ; thúc đẩy năng suất, tập trung vào ngành đóng góp giá trị gia tăng cao và sử dụng nhiều lao động.
Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển đúc rút, cần đặc biệt quan tâm đến các chính sách tạo nền tảng thúc đẩy năng suất, gia tăng đầu tư cho khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo. “Không được buông lơi vấn đề năng suất, kể cả trong điều kiện kinh tế khó khăn. Cần quan tâm đầu tư thỏa đáng cho đổi mới sáng tạo, phát triển công nghệ”, ông Nguyễn Đức Hiển nói. Về dài hạn, cần đổi mới cơ cấu nội ngành, tạo ra sự bền vững của năng suất, tạo sự đồng bộ trong các khâu triển khai, nâng cao chất lượng nhân lực, đẩy mạnh chuyển đổi số trong cộng đồng doanh nghiệp…
Nhấn mạnh nguồn nhân lực là động lực nội sinh cốt lõi của nền kinh tế, đại diện Ngân hàng Thế giới cho rằng giải pháp chủ yếu để đạt được tốc độ tăng trưởng năng suất cao hơn nằm ở việc cải thiện lực lượng lao động trẻ. Theo đó, cần mở rộng độ bao phủ, phổ cập giáo dục và nâng cao chất lượng hệ thống giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, tăng cường đào tạo kỹ năng nghề, chú trọng đầu tư, chuẩn bị trước một bước nguồn nhân lực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong tương lai... Đặc biệt, việc ưu tiên đào tạo các tài năng cá biệt và các kỹ năng mới nổi phải là chính sách hàng đầu đối với Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới.
