Được xây dựng hơn 30 năm trước, tòa nhà này từng khiến giới kiến trúc và người dân Hà Nội nổ ra tranh cãi vì ảnh hưởng của nó tới quần thể khu vực hồ Hoàn Kiếm. Tuy thế, trước khi bị phá bỏ vào cuối tháng 4 tới đây, ai nấy đều muốn lưu giữ lại khoảnh khắc khi khối kiến trúc ấy còn tồn tại.
Một chút tiếc nuối của người Hà Nội
Công trình “Hàm cá mập” là trung tâm thương mại được xây dựng trên nền một trạm điều hành xe điện cũ, có địa chỉ tại số 7 phố Đinh Tiên Hoàng (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Năm 2004, Xí nghiệp Xe điện Hà Nội hợp nhất với Tổng Công ty Vận tải Hà Nội (Transerco). Đến nay, Transerco là đơn vị chịu trách nhiệm quản lý, vận hành tòa nhà. Đây là công trình do cố kiến trúc sư Tạ Xuân Vạn thiết kế nhưng sau này được đơn vị thi công dự án sửa đổi lại.
Tên gọi “Hàm cá mập” xuất phát từ lối kiến trúc với phần mái nhô ra, hình dáng giống hàm con cá mập. Khởi công năm 1991 hoàn thành năm 1993, tòa nhà đã phải chịu sức ép công kích rất lớn từ giới chuyên môn cũng như người dân Hà Nội. Trải qua hàng chục năm, công trình này vẫn luôn là chủ đề gây tranh cãi về kiến trúc, quy hoạch cũng như khả năng tác động đến diện mạo khu vực hồ Hoàn Kiếm.
Tòa nhà “Hàm cá mập” sở hữu vị trí đắc địa bậc nhất Hà Nội. Tòa nhà cao 6 tầng, tầng 1 có diện tích khoảng 200m2 được một số thương hiệu giày dép, phụ kiện như Aldo, Swarovski thuê. Từ tầng 2 trở lên là các nhà hàng và quán cà phê với tầm nhìn bao trọn vẹn hồ Gươm và một số tuyến phố Hàng Gai, Hàng Ngang, Cầu Gỗ, Đinh Liệt...
Vị trí thuận lợi cùng tầm nhìn đẹp khiến nơi này là điểm đến thu hút nhiều người dân và du khách vào những dịp lễ, sự kiện lớn. Các đơn vị thuê mặt bằng ở đây hưởng lợi không nhỏ nhờ nguồn cung khách dồi dào, tấp nập. Theo tìm hiểu, vào mỗi dịp Tết Nguyên đán, một số nhà hàng thậm chí chỉ cần rao bán suất ngồi xem pháo hoa giao thừa trên “Hàm cá mập” cũng đã kiếm bộn. Nhiều nhân chứng cho biết, một chỗ ngồi như thế có giá tối thiểu 500.000 đồng/người, mà chỉ cần chậm chân “xếp gạch” là hết suất.
Chị Phong Lan, ngụ ở phố Hàng Bạc (quận Hoàn Kiếm) chia sẻ: “Rất nhiều cái Tết, sau khi đi thăm viếng họ hàng, gia đình chúng tôi đều phải ra hồ Gươm chụp ảnh lưu niệm trước vòi phun nước và “Hàm cá mập”. Nhìn vào từng bức ảnh qua từng năm, đều thấy dấu ấn thời gian trên từng mặt người, từng cảnh vật. “Hàm cá mập” thì ngày càng đẹp đẽ, lung linh. Hôm nay, tôi chụp ảnh một mình trước tòa nhà này trước khi nó bị phá bỏ. Tình cảm không rõ ràng nhưng bảo không tiếc nuối là không đúng”.
 |
“Hàm cá mập” nhìn từ trên cao. (Ảnh: Hoàng Hà) |
Hà Nội ngày càng hiện đại, diện mạo Thủ đô đổi thay qua từng buổi, nhưng chắc chắn, có những góc phố, những hàng cây, những mái nhà luôn hằn sâu trong ký ức của một ai đó. “Hàm cá mập” cũng vậy, đã trở thành một góc quen thuộc của hồ Hoàn Kiếm. Không chỉ thế, kiến trúc ấy còn là nơi chứng kiến bao cuộc hẹn hò, gặp gỡ và thậm chí là cả chia tay.
Anh Quốc Anh, ngụ phố Mai Hắc Đế (quận Hai Bà Trưng) vẫn rưng rưng trong lời kể: “Hơn 20 năm trước tôi mới chỉ là cậu sinh viên nghèo. Dồn hết can đảm, dồn hết cả tiền nữa, để mời bạn gái lên “Hàm cá mập”, bởi uống ly cà phê ở đó thôi cũng rất đắt đỏ. Hôm ấy trời mưa lất phất, từ trên tầng cao của tòa nhà nhìn ra, cảnh đẹp đến nao lòng, tôi lấy hết can đảm tỏ tình với bạn gái. Lãng mạn vậy mà cô ấy lại từ chối tình cảm của tôi. Bao nhiêu năm qua, mỗi khi quá mệt mỏi vì bon chen cuộc sống, tôi đều lên “Hàm cá mập”, cố ngồi đúng vào cái góc cũ, để nhớ mình từng có thời tuổi trẻ non dại đến thế nào”...
Mong chờ một quần thể kiến trúc hợp lý hơn
Hơn một tháng nữa thôi, hình ảnh “Hàm cá mập” sẽ chỉ còn trong kí ức người dân. UBND Thành phố Hà Nội đã thống nhất tháo dỡ tòa nhà trước ngày 30/4/2025 để phục vụ dự án cải tạo, chỉnh trang khu vực Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Không gian này sẽ được quy hoạch thành quảng trường giao thông, giúp kết nối khu vực phố cổ, hồ Gươm và các tuyến phố như Đinh Liệt, Cầu Gỗ. Dự kiến, quảng trường mới sẽ có diện tích 12.000m2, trở thành không gian công cộng phục vụ người dân cũng như các sự kiện quan trọng của Thủ đô và cả nước.
 |
“Hàm cá mập” khi khởi công. (Ảnh: Hans-Peter Grumpe) |
Theo như các thông tin công khai, UBND Thành phố Hà Nội hiện đã giao cho UBND quận Hoàn Kiếm “tổ chức lập Quy hoạch tổng mặt bằng song song với việc lập thiết kế đô thị riêng để làm cơ sở triển khai dự án đầu tư cải tạo, chỉnh trang, tái thiết không gian Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục theo quy định (quá trình lập cần tổ chức tham vấn Hội đồng Kiến trúc Thành phố, xin ý kiến tổ chức, cá nhân, cộng đồng dân cư có liên quan”.
Như thế, “Hàm cá mập” đã làm xong nhiệm vụ “tồn tại là hợp lý” của nó. Việc chính quyền Thành phố Hà Nội quyết định phá bỏ tòa nhà để mở rộng không gian công cộng quanh hồ Hoàn Kiếm là một bước đi dũng cảm và cần thiết. Nhưng xây dựng thế nào, quy hoạch ra sao, cũng cần tính toán kỹ càng. Bởi công trình nào mọc lên ở vùng đất trung tâm của Thủ đô, đều phải được chọn lọc giữa quá khứ, hiện tại và tương lai; thỏa mãn nhu cầu cộng đồng cũng như giá trị kiến trúc. “Hàm cá mập” ghi dấu ấn trong lòng người dân phần lớn đến từ vị trí đắc địa chứ không phải giá trị nội tại của kiến trúc. Và dù táo bạo hay truyền thống, công trình tới đây cần đồng điệu với hồn cốt của vùng đất ngàn năm văn hiến.
Tòa nhà “Hàm cá mập” đã trở thành một phần của đời sống người Hà Nội. Khi không còn kiến trúc này nữa, có lẽ góc phố sẽ bớt nhộn nhịp hơn, sẽ không còn cảnh ùn tắc mỗi cuối tuần khi từ phố Hàng Bông đi sang phố Cầu Gỗ. Một số diễn đàn, mạng xã hội thậm chí còn tìm lại những bức ảnh xưa, thời “Hà Nội tàu điện leng keng” và chưa có “Hàm cá mập” để nhớ về một công trình đã tồn tại hàng chục năm qua.
“Hàm cá mập” sẽ trở thành một câu chuyện cũ, một tấm ảnh kỷ niệm, một cái tên gợi nhớ về một Hà Nội trong tưởng tượng của những thế hệ tương lai. Tuy nhiên, hơn cả sự tiếc nuối, ước vọng về một quần thể kiến trúc với nhiều không gian văn hóa, nghệ thuật văn minh hơn là điều đáng mong chờ. Tạm biệt nhé, “Hàm cá mập”!
