Vụ “mất tích” 3 ngày gây chấn động
Quách Quảng Xương, tỷ phú được ví như Warren Buffett của Trung Quốc, hôm 14/12 bất ngờ xuất hiện trở lại trong cuộc họp thường niên của công ty Fosun International tại Thượng Hải, ba ngày sau khi có tin ông bị bắt giữ để hỗ trợ cuộc điều tra của cảnh sát. Không đề cập bất cứ điều gì liên quan tới cuộc điều tra, ông Quách chỉ tập trung vào những vấn đề chuyên môn của công ty.
Quách, 48 tuổi, là người giàu thứ 17 Trung Quốc, với tài sản ròng khoảng 5,6 tỷ USD. Ông là thành viên của Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc. Tập đoàn Fosun mà ông đứng đầu tham gia vào nhiều lĩnh vực, trong đó có dược phẩm, bất động sản, khai mỏ và cả giải trí.
Hồi tháng 8/2015, Quách trở thành tâm điểm chú ý của dư luận sau khi bị nêu tên trong một vụ án tham nhũng ở Thượng Hải. Theo truyền thông nhà nước Trung Quốc, Quách bị nghi ngờ "giúp đỡ" giám đốc một công ty nhà nước để đổi lấy lợi ích.
Chưa rõ số phận của tỷ phú này sẽ ra sao song việc ông biến mất vài ngày mà không có lý do rõ ràng đã kịp khuấy đảo một làn sóng hoài nghi ở Trung Quốc. Giới đầu tư, kinh doanh cùng các nhà phân tích suy đoán, dường như chiến dịch chống tham nhũng "đả hổ diệt ruồi" do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khởi xướng đang bắt đầu tìm kiếm các mục tiêu mới - những tài phiệt có máu mặt trong khối tư nhân và ngành tài chính, đặc biệt là trước bối cảnh thị trường chứng khoán Trung Quốc vừa có bước tụt dốc thê thảm.
Citic Securities, công ty môi giới chứng khoán lớn nhất Trung Quốc, hồi đầu tháng thông báo không thể liên lạc với hai giám đốc điều hành của họ sau khi có các báo cáo rằng nhà chức trách yêu cầu những người này hỗ trợ điều tra.
Một số quản lý cấp cao của công ty trên cũng bị bắt giữ từ hồi tháng 8. Đây là một phần trong kế hoạch mà theo một tờ báo Trung Quốc là nhằm tập trung làm rõ "các cáo buộc về giao dịch nội gián và cố tình rò rỉ thông tin".
Guotai Junan International, một công ty môi giới chứng khoán của nhà nước, tháng trước cho hay họ cũng không thể liên lạc được với ông Yim Fung, giám đốc điều hành công ty.
Theo Ronald Wan, giám đốc điều hành công ty Partners Capital International ở Hong Kong, vụ việc của ông Quách rõ ràng là dấu hiệu cho thấy nhà chức trách đang mở rộng phạm vi xem xét ra ngoài khu vực doanh nghiệp nhà nước. Động thái này khiến các nhà đầu tư thêm phần hoang mang. "Rất nhiều công ty sẽ nằm trong danh sách bị điều tra và điều này như một hồi chuông cảnh báo đối với nhà đầu tư", Wan đánh giá.
Nhà nước hay tư nhân cũng đều phải trong sạch
Theo Steve Tsang, chuyên gia về chính trị Trung Quốc tại Đại học Nottingham, Anh, các tài phiệt kinh doanh ở Trung Quốc thường ít khi nhận được thiện cảm. "Các tài phiệt bản thân họ không phải là mục tiêu của chiến dịch chống tham nhũng.
Nhưng họ có thể trở thành mục tiêu của chính quyền nếu họ có những hành động phương hại đến lợi ích cốt lõi của Nhà nước, điển hình như việc gây mất ổn định nền kinh tế", ông Tsang nói.
Tuy nhiên, bà Anne Stevenson-Yang, đồng sáng lập công ty tư vấn đầu tư J Capital Research ở Bắc Kinh, cho rằng khu vực tài chính và kinh doanh từ lâu đã nằm trong tầm ngắm và những biến động trên thị trường chứng khoán Trung Quốc năm qua là thời cơ tốt để chính quyền phát động điều tra tham nhũng đối với ngành này.
Ở một nền kinh tế mà các doanh nghiệp nhà nước chiếm ưu thế như Trung Quốc, không ít doanh nhân phải thực hiện các giao dịch ngầm với quan chức nhà nước để đổi lại những giấy phép quan trọng hay các hợp đồng béo bở, ông Zhang Tianyu, chuyên gia về quản trị doanh nghiệp tại Đại học Trung Quốc của Hong Kong, cho hay. "Chính vì thế, các doanh nghiệp mới gặp rắc rối với chiến dịch chống tham nhũng", Zhang nói.
Minh chứng điển hình cho thực tế này là trường hợp của tỷ phú ngành khai khoáng Lưu Hán. Ông từng là người giàu thứ 230 ở Trung Quốc nhưng hồi tháng 2 phải chịu án tử hình với cáo buộc giết người và điều hành một băng đảng "kiểu mafia", theo cách gọi của truyền thông Trung Quốc.
Lưu cũng làm giàu chủ yếu dựa vào việc cấu kết với tham quan, trong đó có cựu ủy viên thường vụ Bộ Chính trị Chu Vĩnh Khang, người lĩnh án chung thân hồi tháng 6 vì tham nhũng và làm lộ bí mật quốc gia. Nhờ mối quan hệ rộng lớn trong giới quan chức tỉnh và trung ương, tập đoàn Hán Long của Lưu giành được nhiều hợp đồng và các dự án lớn. Ước tính đến năm 2013, tổng tài sản của Lưu lên đến 40 tỷ nhân dân tệ (6,6 tỷ USD).
Tỷ phú Từ Minh, người chết trong tù hôm 4/12, cũng là một trong những doanh nhân giàu lên nhờ cấu kết với quan chức chính phủ. Từ Minh có mối quan hệ gần gũi với gia đình Bạc Hy Lai, cựu ủy viên Bộ Chính trị và bí thư thành ủy Trùng Khánh. Mối liên kết này được cho là đã giúp Từ mở rộng đế chế kinh doanh và tăng khối tài sản cá nhân lên đến hơn một tỷ USD. Có thời gian Từ còn trở thành người giàu có thứ 8 Trung Quốc.
Dù vậy, nhà phân tích Ma Jingren từ Đại học Thâm Quyến lưu ý các cuộc điều tra gần đây không nên được nhìn nhận như một mũi dùi chĩa vào các mục tiêu thuộc ngành tài chính, kinh doanh hay khu vực tư nhân bởi tỷ lệ tham nhũng trong giới này được cho là vẫn còn tương đối thấp.
Chỉ có hơn 1% số tỷ phú góp mặt trong danh sách những người giàu nhất Trung Quốc của tạp chí Hurun Report trong 17 năm qua phải đi tù vì cáo buộc hối lộ, rửa tiền hay tội phạm kinh tế.
Trên trang web của mình, Hurun Report cho biết mới có 35 trong số hơn 3.000 tỷ phú mà tạp chí này giới thiệu trong Danh sách Người giàu Hurun gặp vướng mắc với pháp luật. Con số vi phạm lớn nhất, 11 người, thuộc về các tài phiệt ngành bất động sản, tiếp sau đó là các quản lý ngành tài chính với 9 người.
Theo Rupert Hoogewerf, người sáng lập Hurun, số lượng các tỷ phú bị điều tra hoặc có hành vi tham nhũng thấp hơn rất nhiều so với số lượng quan chức chính phủ hay lãnh đạo các tập đoàn nhà nước.
"Những thương vụ mua lại hay sáp nhập doanh nghiệp là nơi tiềm ẩn nhiều cơ hội cho các hành vi tham nhũng. Vì thế, cũng là lẽ tự nhiên khi chiến dịch chống tham nhũng điều tra cả các doanh nhân", nhà phân tích Ma Jingren nhấn mạnh, "Cơ quan nhà nước và doanh nghiệp tư nhân nên được áp dụng cùng một tiêu chuẩn trong sạch".
Quan tham phẫu thuật thẩm mỹ vẫn không thoát
Theo một tờ báo Trung Quốc ngày 18/12/2015, hiện có một số quan chức nhà nước giả vờ sống thanh đạm và gương mẫu, trong khi thực tế lại là những con người sống phóng đãng, với một khối tài sản khổng lồ. Tuy nhiên, tờ báo cảnh cáo, sự vờ vĩnh không che giấu được luật pháp và chính quyền sẽ thẳng tay nhổ tận gốc rễ.
Trong vòng ba năm, hàng ngàn quan chức đã bị điều tra. Các cơ quan an ninh nhanh chóng phát hiện các hành vi gian dối của những nghi phạm tham nhũng nhằm trốn tránh sự trừng phạt của luật pháp. Tờ báo nêu một số hành vi gian lận, như từ giả mạo chứng từ, cho đến vờ ủng hộ chống tham nhũng trong khi thực tế cho thấy điều ngược lại.
Một cựu đại diện pháp lý một công ty quản lý đầu tư, được biết dưới tên “He”, đã bị cảnh sát tỉnh Giang Tây bắt giữ tại Pattaya, miền nam Thái Lan vào cuối tháng 10 vừa qua. Để lẩn trốn pháp luật, nghi can này đã trải qua nhiều cuộc phẫu thuật thẩm mỹ để thay đổi khuôn mặt. Một nhân viên cảnh sát cho biết: “Ông ta đã hoàn toàn thay đổi hình dạng. Ông phẫu thuật cắt mắt hai mí và bớt mỡ ở má, mặc dù vẫn giữ nguyên hình dáng”.
“He” bị cáo buộc gây quỹ bất hợp pháp và tham ô 160 triệu nhân dân tệ (24,7 triệu đô la) khi giữ chức đại diện pháp lý của một công ty quản lý đầu tư từ tháng 1/2013 - 6/2015.
