Cuối tuần qua, Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ ra tuyên bố cho biết: “Các máy bay tiêm kích của chúng tôi đã tiến hành hoạt động trên không với lực lượng liên minh nhằm vào các mục tiêu IS tại vùng lãnh thổ của Syria, vốn cũng là mối đe dọa đối với an ninh của chúng tôi”.
 |
| Cuộc chiến chống IS nay đã có những chuyển biến chiến lược |
Một năm trước, khi IS vươn “vòi bạch tuộc” tới nhiều quốc gia Trung Đông, Ankara vẫn phớt lời kêu gọi của Washington và đứng ngoài các chiến dịch quân sự chung chống IS do Mỹ và các nước đồng minh trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) thực hiện.
Thời điểm đó, nếu có sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ với vị trí địa - chiến lược và chính trị quan trọng, Mỹ và liên quân sẽ có nhiều cơ may để sớm thay đổi cục diện của cuộc chiến nhằm vào nhóm khủng bố khét tiếng đang mở rộng địa bàn hoạt động với tốc độ đáng lo ngại. Giải thích thái độ của Thổ Nhĩ Kỳ, nhiều ý kiến cho rằng Tổng thống Recep Tayyip Erdogan lo ngại các phần tử IS sẽ đưa đất nước này vào “tầm ngắm”.
Thế nhưng, những diễn biến bất ngờ và khó lường trên bản đồ khu vực do IS tạo ra đã tác động nghiêm trọng đến tình hình an ninh khu vực nói chung và Thổ Nhĩ Kỳ nói riêng. Mở màn là vụ đánh bom tự sát do IS tiến hành ở thị trấn Suruc, tỉnh Sanliurfa của Thổ Nhĩ Kỳ, giáp với Syria hồi tháng 7 vừa qua khiến 33 người thiệt mạng và hơn 100 người bị thương. Sau đó là một loạt vụ tấn công của IS nhằm vào cả dân thường lẫn quân đội nước này. Những diễn biến đáng lo ngại trên đã khiến Ankara không thể tiếp tục đứng ngoài cuộc.
Trong một động thái đáp trả, Thổ Nhĩ Kỳ đã bắt đầu tiến hành các cuộc không kích đầu tiên nhằm vào các mục tiêu của IS ở Syria. Tuy nhiên, hoạt động này không thuộc chiến dịch của liên quân do Mỹ đứng đầu. Đầu tháng 8, các máy bay chiến đấu của Mỹ bắt đầu sử dụng căn cứ không quân Incirlik ở tỉnh Adana, miền Nam Thổ Nhĩ Kỳ để không kích tiêu diệt các tay súng IS tại Syria.
Hiện tại, Ankara và Washington đang hoàn tất các kế hoạch dùng sức mạnh không quân để bảo vệ một nhóm đối lập được Mỹ huấn luyện tại Syria đang đứng trước nguy cơ bị cả IS lẫn quân Chính phủ Syria đánh bật khỏi chính trường Syria. Với sự can dự dù muộn màng, Thổ Nhĩ Kỳ hy vọng đẩy các tay súng IS ra khỏi vùng đệm an ninh mới được thiết lập, dài 80km, dọc biên giới Syria - Thổ Nhĩ Kỳ.
“Mượn gió bẻ măng”?
Tuy nhiên, nếu Thổ Nhĩ Kỳ chỉ phối hợp với Mỹ và NATO trong cuộc chiến chống IS thì sẽ không có gì khiến dư luận quốc tế quan tâm nhiều đến thế. Điều khiến dư luận “để mắt” là ở chỗ, khi tham gia các cuộc không kích nhằm vào các mục tiêu của IS, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ lại “tiện thể” dội bom lên các căn cứ và tiêu diệt 34 tay súng của Đảng Công nhân người Kurd (PKK) ở miền Bắc Iraq. Vụ việc đầu tiên là cuộc tấn công vào một ngôi làng người Kurd ở Syria.
Động thái này làm dấy lên nghi ngờ về hợp tác Thổ Nhĩ Kỳ - Mỹ trong cuộc chiến chống IS. Theo nhận định của các nhà phân tích, dường như cuộc chiến chống IS không phải là mục tiêu duy nhất của liên minh này mà mỗi bên lại có những ý định riêng.
Những gì đang diễn ra sau các vụ không kích đầu tiên với sự tham gia của không quân Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy một bên trong liên minh chống IS đang có ý muốn hỗ trợ phe đối lập Syria nhằm gây áp lực buộc Chính phủ của Tổng thống Syria Bashar al Assad ngồi vào bàn thương lượng về một giải pháp chính trị cho cuộc nội chiến đã kéo dài hơn 4 năm qua tại quốc gia Trung Đông này, còn bên kia lại nhân cơ hội để tiêu diệt lực lượng người Kurd ở Syria.
Tấn công người Kurd có thể nhằm làm suy yếu và đẩy lùi tham vọng lâu nay của PKK muốn thành lập nhà nước riêng. Thế nhưng, toan tính (nếu có) của Thổ Nhĩ Kỳ có thể biến thành con dao hai lưỡi. Vì thời gian vừa qua, lực lượng người Kurd ở Syria đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong cuộc chiến chống IS khi những vụ không kích của Mỹ và liên minh chống khủng bố tỏ ra không mấy hiệu quả.
Các chuyên gia phân tích lo ngại nếu Thổ Nhĩ Kỳ nhân “cơ hội” tấn công người Kurd thì cuộc chiến chống IS của Ankara sẽ vấp phải thách thức mới. Không những thế, toan tính của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan sẽ phá hủy tiến trình hòa bình Thổ Nhĩ Kỳ - PKK, đẩy nước này đứng trước nguy cơ nội chiến.
Bằng chứng là, PKK đã phản ứng dữ dội sau các vụ không kích của không quân Thổ Nhĩ Kỳ. Mới đây, PKK đã phá vỡ lệnh ngừng bắn kéo dài 2 năm qua và mở một số cuộc tấn công nhằm vào lực lượng cảnh sát và quân đội Thổ Nhĩ Kỳ để trả đũa.
 |
| Xe tăng Thổ Nhĩ Kỳ tiến đánh IS |
Trong khi đó, theo tờ “Chính sách Đối ngoại”, cuộc chiến chống IS đang bước vào giai đoạn mới với những thay đổi quan trọng chiến lược. Theo đó, cuộc chiến chống IS đang nổi lên 4 điểm chính sau:
Một là, các nỗ lực do Mỹ dẫn đầu trong cuộc chiến chống IS đạt hiệu quả không cao, lực lượng này không có dấu hiệu yếu đi. Nguyên nhân quan trọng ở đây là việc những phương pháp tiếp cận của Mỹ gần như không gắn kết và không căn cứ vào thực tế những gì đang diễn ra trên thực địa tại Syria.
Sự quá chú tâm của Mỹ “chỉ nhằm vào IS” đã bỏ qua nhiều vấn đề mấu chốt khác đằng sau các cuộc xung đột, trong đó có các hoạt động quân sự của chế độ Tổng thống Syria Bashar alAssad (vốn phụ thuộc vào trừng phạt tập thể và lực lượng dân quân theo sắc tộc) đã làm cho xu hướng cực đoan hóa ở Syria diễn ra mạnh mẽ hơn và trực tiếp làm suy yếu nỗ lực của Mỹ muốn trao quyền cho các lực lượng nổi dậy Sunni chính thống chống lại các nhóm thánh chiến và quân chính phủ.
Hai là, sự hỗ trợ từ đồng minh chính của Mỹ ở miền Bắc Syria - lực lượng người Kurd - đang thu hẹp lại. Kể từ khi Mỹ bắt đầu các cuộc không kích ở Syria, đối tác chính trên mặt đất là Lực lượng bảo vệ nhân dân (YPG), chi nhánh vũ trang người Kurd ở Syria liên kết với PKK (trên thực tế, mặc dù ủng hộ YPG nhưng Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ vẫn coi PKK là một tổ chức khủng bố).
YPG đã chứng minh hiệu quả trong việc tái chiếm những khu vực ở phía Bắc Syria từ tay IS với sự hỗ trợ của các cuộc không kích của Mỹ nhưng các khu vực người Kurd chiếm đa số ở miền Bắc Syria không nằm kề nhau và trọng tâm chiến lược trong chiến dịch phản công IS hiện nay lại chuyển sang các khu vực đa số là người Arập sinh sống, vốn đang do IS kiểm soát, dọc biên giới Thổ Nhĩ Kỳ bắt đầu từ phía Bắc Aleppo và trải dài từ phía Đông tới sông Euphrates.
Ba là, hiệu quả cuộc chiến chống IS chuyển hướng sang phụ thuộc vào sự phối hợp thực sự giữa Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ. Mỹ hoài nghi về năng lực của các lực lượng nổi dậy Hồi giáo phân tán nhưng chiếm lĩnh nhiều tiền tuyến chống IS ở phía Bắc Aleppo trong việc có một chiến lược để chống lại các nhóm quân Jabhat al-Nusra, và thất vọng với hành động của Thổ Nhĩ Kỳ không hành động để hạn chế lực lượng thánh chiến di chuyển giữa khu vực biên giới của nước này với Syria.
Ngược lại, Thổ Nhĩ Kỳ trong một thời gian dài thất vọng với sự thiếu thiện chí của chính quyền Obama không muốn áp đặt một vùng cấm bay hoặc theo đuổi một chiến lược nghiêm túc về việc lật đổ Tổng thống Bashar alAssad cũng như quan ngại về sự ủng hộ của Mỹ đối với YPG.
Bốn là, việc đánh đuổi IS ra khỏi những khu vực biên giới Thổ Nhĩ Kỳ có thể có những tác động lớn đối với cuộc chiến ở Syria. Tuy nhiên, để đạt được mục đích này cần tìm ra câu trả lời cho 3 vấn đề sau: Liệu Mỹ có chấp nhận sự tham gia đầy đủ vào cuộc chiến của các phe phái Hồi giáo thân cận với Thổ Nhĩ Kỳ và có ảnh hưởng trong khu vực, như Al-Jabha Al-Shamia và nhất là Ahrar al-Sham?
Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ liệu có thể đạt được tiếng nói chung về các vấn đề liên quan đến việc bảo vệ các dải biên giới trước các cuộc tấn công tiềm năng, đến từ IS hoặc chính quân đội Syria của ông Assad, nếu như IS đã bị đánh bật? Trước ảnh hưởng của tổ chức Jabhat al-Nusra ở phía Bắc Aleppo, Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ và các đối tác trong lực lượng nổi dậy chưa biết sẽ làm thế nào để kiềm chế ảnh hưởng của lực lượng này…
