Luồng gió mới thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển bứt phá
Nếu như Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị là cuộc cách mạng tư duy về thể chế thì Nghị quyết 198 của Quốc hội đã đặt lại nền tảng nhận thức, xoá bỏ mọi định kiến để doanh nghiệp dân doanh được tự do phát triển trong khuôn khổ pháp luật rõ ràng, nhất quán, có thể dự báo.
Theo các chuyên gia pháp lý, Nghị quyết 198 đặt ra một tư duy quản trị hiện đại: Nhà nước không can thiệp mà kiến tạo môi trường, thiết lập thể chế, dẫn dắt dòng chảy nguồn lực, và đồng hành cùng doanh nghiệp. Tư duy này chuyển hướng cách tiếp cận từ kiểm soát sang hỗ trợ, từ hạn chế sang kích hoạt, từ hành chính sang thị trường, từ cảm tính sang dữ liệu. Trên cơ sở đó, các nhóm chính sách mới được thiết kế một cách đồng bộ, có mục tiêu rõ ràng và khả năng thực thi cao. Đây là sự chuyển hóa căn bản từ tư duy “xin – cho” sang tạo lập “hệ sinh thái hỗ trợ”, nơi pháp luật trở thành công cụ thúc đẩy năng lực cạnh tranh thay vì là rào cản kỹ thuật.
Đặc biệt, việc Nghị quyết 198 với những quy định phân định rõ ràng giữa trách nhiệm hình sự và dân sự, giữa pháp nhân và cá nhân, giữa xử phạt hành chính và xử lý hình sự là bước tiến dài trong tư duy lập pháp và cũng là tư tưởng đặc biệt nhân văn, góp phần xóa bỏ tâm lý lo sợ rủi ro pháp lý, khơi thông tinh thần dám nghĩ, dám làm, “nghĩ lớn, làm lớn” trong sản xuất, kinh doanh.
Nghị quyết 198 cụ thể hóa tinh thần, chủ trương không hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế, mở ra cho doanh nhân trót đi chệch hướng một con đường sửa sai, khắc phục hậu quả chứ không triệt tiêu họ. Nghị quyết phân định rõ ràng giữa trách nhiệm hình sự và dân sự, giữa pháp nhân và cá nhân, giữa xử phạt hành chính và xử lý hình sự là bước tiến dài trong tư duy lập pháp và cũng là tư tưởng đặc biệt nhân văn, góp phần xóa bỏ tâm lý lo sợ rủi ro pháp lý, khơi thông tinh thần dám nghĩ, dám làm, “nghĩ lớn, làm lớn” trong sản xuất, kinh doanh.
Đối với vi phạm, vụ việc về dân sự, kinh tế, ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước; các doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh được chủ động khắc phục vi phạm, thiệt hại. Trường hợp thực tiễn áp dụng pháp luật có thể dẫn đến xử lý hình sự hoặc không xử lý hình sự thì không áp dụng xử lý hình sự. Đối với vi phạm đến mức xử lý hình sự thì ưu tiên các biện pháp khắc phục hậu quả kinh tế chủ động, kịp thời, toàn diện trước và là căn cứ quan trọng để cơ quan tiến hành tố tụng xem xét khi quyết định khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và các biện pháp xử lý tiếp theo.
Đưa tinh thần không hình sự hóa quan hệ kinh tế đi vào cuộc sống
Một trong những điểm được cộng đồng doanh nghiệp quan tâm đó là Nghị quyết 198 quy định, không được áp dụng hồi tố quy định pháp luật để xử lý bất lợi cho doanh nghiệp, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh. Đối với vụ việc mà thông tin, tài liệu, chứng cứ chưa đủ rõ ràng để kết luận có hành vi vi phạm pháp luật thì phải sớm có kết luận theo quy định của pháp luật tố tụng, thực hiện công bố công khai kết luận này.
Nghị quyết yêu cầu các cơ quan thực thi pháp luật bảo đảm nguyên tắc suy đoán vô tội trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử các vụ án. Nghị quyết khẳng định mạnh mẽ quyền tự do kinh doanh và quyền sở hữu tài sản hợp pháp của doanh nghiệp. Nguyên tắc không hồi tố các quy định bất lợi, không tịch thu tài sản nếu không có phán quyết của tòa án, và không can thiệp tùy tiện của cơ quan công quyền là ba trụ đỡ then chốt. Điều này tạo nên một khung pháp lý ổn định, có thể dự báo – vốn là nền tảng của đầu tư dài hạn và môi trường kinh doanh lành mạnh.
Nghị quyết khuyến khích sửa đổi các quy định pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu tính thực tiễn trong việc bảo vệ quyền tài sản, nhất là với tài sản hình thành từ đầu tư tư nhân. Điều này giúp nâng cao tính công bằng trong tiếp cận công lý, tăng niềm tin vào thể chế pháp lý và thúc đẩy hình thành tầng lớp doanh nghiệp làm ăn bài bản, minh bạch.
Việc Nghị quyết 198 có hiệu lực thi hành ngay sau khi Quốc hội nhấn nút thông qua cho thấy đây không phải là một tuyên ngôn, mà là một cam kết thực thi, cộng đồng dân doanh có thể tin tưởng các chính sách được Nghị định cải tổ sẽ không bị “treo trên giấy”, không bị bóp méo khi triển khai, và không bị lợi dụng bởi lợi ích cục bộ.
Để Nghị quyết 198 được đi vào cuộc sống, theo các chuyên gia pháp lý cũng như các chuyên gia kinh tế và cộng đồng doanh nghiệp, trước hết cần thay đổi quan điểm của cả cơ quan quản lý nhà nước, người dân và nhất là cộng đồng doanh nghiệp.
Thực tế cho thấy, hiện tượng “hình sự hoá” một số quan hệ dân sự, kinh tế có một phần nguyên nhân từ phía người dân và doanh nghiệp. Khá nhiều người không tin vào pháp luật và các thiết chế liên quan như luật sư, thanh tra hay Toà án khi cần nhờ cậy để giải quyết các sự vụ về pháp lý, cho rằng nó phức tạp, tốn kém và không hiệu quả. Thay vào đó, họ cho rằng tiếp cận Cơ quan công an thì sẽ được giải quyết ngay. Chẳng hạn, đối với một vi phạm hành chính, các thủ tục xử lý có thể qua nhiều cấp và bị kéo dài, kèm theo khó khăn trong khắc phục hậu quả, nhưng khi chuyển qua điều tra hay khởi tố hình sự thì được xử lý nhanh chóng bằng việc đối tượng liên quan có thể bị bắt giam, hạn chế hay tước hết các quyền dân sự. Hệ luỵ là dần dần nó trở thành thói quen và thông lệ chung được chấp nhận.
Cùng với thay đổi nhận thức xã hội, cần xóa bỏ những định kiến trong dư luận về doanh nghiệp dân doanh, xóa bỏ tư duy “nghi ngờ mặc định” doanh nghiệp kinh doanh vì lợi nhuận, doanh nghiệp làm sai phải bị loại bỏ, coi doanh nghiệp như tội phạm.
Chỉ khi doanh nghiệp được nhìn nhận, đánh giá đúng vai trò, vị thế, những đóng góp của doanh nghiệp được ghi nhận, khích lệ, đề cao thì doanh nhân mới có động lực khởi nghiệp, mở rộng sản xuất, kinh doanh, đem lại công ăn việc làm cho người lao động, thực hiện nghĩa vụ thuế với nhà nước, đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế.
