Trao quyền quyết định sinh con, duy trì mức sinh thay thế
Cụ thể, dự thảo luật đề xuất quy định quyền và nghĩa vụ của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con; các biện pháp về duy trì mức sinh thay thế.
Dự thảo đề xuất cho phép cặp vợ chồng, cá nhân quyết định thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh (Khác với Điều 10 Pháp lệnh Dân số năm 2003 được sửa đổi, bổ sung năm 2008).
Đề xuất quy định biện pháp duy trì mức sinh thay thế gồm:
Định kỳ Chính phủ công bố tình trạng mức sinh để chính quyền địa phương xây dựng, thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phù hợp. Trường hợp mức sinh của một số địa phương xuống mức rất thấp, Chính phủ báo cáo, đề xuất với Quốc hội có biện pháp can thiệp kịp thời;
Cho phép lao động nữ khi sinh con thứ 02 được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 06 tháng lên 07 tháng (sửa đổi khoản 1 Điều 139 Bộ luật Lao động 2019; các trường hợp khác áp dụng theo quy định hiện hành);
Cho phép phụ nữ sinh đủ 02 con ở các khu công nghiệp, khu chế xuất và các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp được hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội theo quy định của Chính phủ (bổ sung đối tượng này vào Điều 76 Luật Nhà ở năm 2023);
Quy định trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc cung cấp cho nam nữ trước khi kết hôn các kiến thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản liên quan trực tiếp đến cuộc sống vợ chồng; chăm sóc, nuôi dạy con; củng cố giá trị mỗi gia đình nên có hai con, nuôi dạy con tốt và tư vấn, hướng dẫn các biện pháp phòng tránh vô sinh;
Lồng ghép các nội dung về duy trì mức sinh thay thế, kế hoạch hoá gia đình trong xây dựng, triển khai thực hiện các chiến lược, kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh;
Tuyên truyền vận động, truyền thông, giáo dục thay đổi hành vi của cặp vợ chồng, cá nhân, gia đình và xã hội trong việc thực hiện chính sách dân số; thực hiện các biện pháp duy trì mức sinh thay thế.
Siết chặt biện pháp giảm mất cân bằng giới tính khi sinh
Dự thảo kế thừa quy định nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức. Đồng thời, Chính phủ sẽ định kỳ công bố các tỉnh, thành phố có tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở các mức: rất cao, cao và cân bằng tự nhiên.
Để tăng hiệu quả răn đe, dự thảo đề xuất nâng mức xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực dân số lên đến 100 triệu đồng. Việc này sẽ kéo theo điều chỉnh, bổ sung Luật Xử lý vi phạm hành chính.
Cùng với đó, dự thảo nhấn mạnh công tác truyền thông, giáo dục nhằm thay đổi nhận thức xã hội, nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái. Nội dung tuyên truyền sẽ hướng đến xóa bỏ tư tưởng trọng nam khinh nữ, định kiến giới và phân biệt đối xử theo giới tính.
Thích ứng chủ động với dân số già
Trước xu hướng già hóa dân số ngày càng rõ rệt, Dự thảo Luật Dân số đề xuất xây dựng mạng lưới chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại nhà, cộng đồng và các cơ sở chuyên biệt. Đồng thời, Nhà nước sẽ hỗ trợ đào tạo nhân lực cho lĩnh vực chăm sóc người cao tuổi, bao gồm cấp học bổng, hỗ trợ học phí, xây dựng chương trình đào tạo và tổ chức tập huấn tại cộng đồng.
Một chính sách quan trọng khác là mua thẻ bảo hiểm y tế cho người cao tuổi chưa có thẻ, từ nguồn ngân sách nhà nước.
Nội dung thích ứng với già hóa dân số sẽ được lồng ghép vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở các cấp, đồng thời tích hợp vào các chương trình, dự án về cơ sở hạ tầng. Công tác truyền thông, tuyên truyền về chủ đề này cũng sẽ được đẩy mạnh trong toàn xã hội.
Nâng cao chất lượng dân số từ tiền hôn nhân đến sơ sinh
Dự thảo luật đề xuất quy định các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dân số. Cụ thể, các biện pháp thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn như: Quy định các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh tại cơ sở có trách nhiệm thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; khuyến khích nam, nữ thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn.
Đối tượng chính sách, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và đối tượng có hoàn cảnh gia đình khó khăn được Nhà nước hỗ trợ thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn.
Dự thảo cũng quy định danh mục các bệnh bắt buộc phải được tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn nhằm phòng ngừa nguy cơ lây truyền bệnh di truyền hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe của thế hệ sau.
Các biện pháp thực hiện tầm soát, chẩn đoán và điều trị trước sinh, sơ sinh cũng được cụ thể hóa. Theo đó, các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có chuyên khoa sản và nhi phải cung cấp dịch vụ tư vấn, sàng lọc trước sinh và sơ sinh; đồng thời khuyến khích các bà mẹ mang thai thực hiện việc tầm soát, chẩn đoán và điều trị trong giai đoạn này. Trường hợp mang thai hộ vì mục đích nhân đạo sẽ bắt buộc thực hiện theo quy định tại khoản 2 Điều 97 Luật Hôn nhân và gia đình.
Nhà nước sẽ hỗ trợ chi phí tầm soát, chẩn đoán và điều trị trước sinh, sơ sinh đối với các đối tượng chính sách, người dân sinh sống tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và các gia đình có hoàn cảnh khó khăn.
Dự thảo cũng quy định rõ danh mục các bệnh bắt buộc phải được sàng lọc trước sinh và sơ sinh.
Bên cạnh đó, Nhà nước sẽ đóng ngân sách để mua thẻ bảo hiểm y tế cho người cao tuổi chưa có thẻ. Dự thảo kế thừa các biện pháp đã được quy định trong Pháp lệnh Dân số nhằm xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh; đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền, vận động, truyền thông và giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dân số.
Ngoài ra, dự thảo luật đề xuất sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật liên quan để bảo đảm tính thống nhất như: Luật Xử lý vi phạm hành chính, Bộ luật Lao động, Luật Nhà ở, Luật Bảo hiểm y tế...
