Phu nhân cụ Vương Hồng Sển
Bà Năm Sa Đéc, tên thật là Nguyễn Kim Chung, sinh năm 1907, con của cụ Hương cả Nguyễn Văn Tam (Cả Tam); cháu nội cụ Hương cả Nhiều, chính quán tại làng Tân Đông, tổng An Thạnh Hạ, quận Châu Thành, tỉnh Sa Đéc (nay là ấp Đông Quới, xã Tân Khánh Đông, TP Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp).
 |
Cụ Cả Tam có 5 người con, 3 người con đầu do khó nuôi nên lần lượt qua đời, chỉ còn lại 2 người con là “Bà Năm Sa Đéc” và ông Nguyễn Duy Cang (Sáu Biết). Năm 1915, cụ Cả Tam thành lập và làm “bầu” gánh hát bội “Thiện Tiền Ban” đầu tiên tại tỉnh Sa Đéc.
Do có tài năng ca hát, diễn xuất, năm 1928, bà gia nhập đoàn gánh hát Phước Tường. Sau đó, bà lần lượt cộng sự với các đoàn Phụng Hảo, Vân Hảo, Thanh Minh - Thanh Nga… Từ sân khấu hát bội bước qua lĩnh vực cải lương nên nghề nghiệp của bà rất vững vàng, rực sáng. Trong thời gian lưu diễn, bà có rất nhiều khán giả ái mộ và cũng có một vài mối tình.
Vào năm 1938 - 1939, một trong những mối tình hương sắc mặn nồng giữa bà và ông Đốc phủ sứ Đặng Ngọc Chấn (quê tỉnh Long An) đã cho ra đời một cậu con trai. Nhưng đôi “trai tài-gái sắc” này không thành vợ chồng, bà âm thầm, lặng lẽ nuôi và đặt tên con là Nguyễn Ngọc Đặng.
Tình yêu tan vỡ, bà dồn hết tâm sức, trí lực cho nghệ thuật sân khấu cải lương, kịch nói… Bằng tài năng ca diễn xuất chúng, danh tiếng của bà vang lừng khắp nơi, với nhiều vai diễn ăn sâu vào lòng người mộ điệu lúc bấy giờ.
Đến năm 1947, bà kết nghĩa tơ hồng với học giả, nhà biên khảo Vương Hồng Sển, nguyên Giám thư Bảo tàng Viện Sài Gòn. Suốt hơn 40 năm chung sống với cụ Vương, bà sinh thêm một con trai (Vương Hồng Bảo, sinh năm 1951).
Cống hiến hết mình cho nghệ thuật
Ông Thái Thanh Sang, cháu ruột bà cho biết, vào những năm cuối thập niên 40 của thế kỉ XX, lúc bà về chung sống với cụ Vương, do vóc dáng nhỏ nhắn, xinh đẹp nên cụ Vương thường gọi vợ là “cô Năm Nhỏ”.
 |
Ông Thái Thanh Sang (trái, cháu Bà Năm Sa Đéc) cùng nhà thơ Trần Minh Tạo bên mộ bà Năm. |
Lúc bấy giờ, khi cô Năm Nhỏ Kim Chung đi hát diễn cùng trong một gánh hát nọ, lại có một cô đào Năm Nhỏ quê ở Cần Thơ và hai nghệ sĩ này đều nổi tiếng trên lĩnh vực nghệ thuật sân khẩu cải lương. Để phân biệt hai người với nhau, nhiều nghệ sĩ trong đoàn hát gọi cô Năm Nhỏ Kim Chung bằng danh xưng cô Năm Sa Đéc (Năm Nhỏ Kim Chung quê ở Sa Đéc). Từ đó, nghệ danh Bà Năm Sa Đéc vang danh tới ngày nay.
Không chỉ thành công trong lĩnh vực sân khấu ca kịch cải lương, bà còn là minh tinh điện ảnh được nhiều người ngưỡng mộ, qua các bộ phim Lệ đá, Con ma nhà họ Hứa (trước năm 1975) và nhiều bộ phim sau năm 1975 là “Cho đến bao giờ”, “Mùa nước nổi”, “Con thú tật nguyền”, “Nơi bình yên chim hót”… Năm 1987, bà thủ diễn vai bà Hai Lành trong bộ phim Phù sa. Một năm sau, bà bị bệnh đột ngột, qua đời vào ngày mồng 8 tháng Chạp năm Đinh Mão (năm 1988). Thi hài nữ nghệ sĩ tài hoa được gia đình đưa về an táng tại nơi bà ra đời hơn 80 năm trước.
Theo ông Thái Thanh Sang, các con cháu của Bà Năm Sa Đéc ngày nay không có ai nối nghiệp của bà. Căn nhà to rộng, cổ kính với 3 gian, 2 chái xây trên khu đất rộng cạnh con đường nhỏ Cái Bè - Cai Khoa của cụ Cả Tam không còn, do giặc Tây đốt năm 1954. Hiện mảnh đất rộng hơn 5 công đất do gia đình ông Sang sở hữu, cất nhà, lập vườn trồng xoài cát Hòa Lộc và lo hương khói, mồ mả, giỗ kị cho Bà Năm Sa Đéc cùng các thành viên trong dòng tộc.
Suốt cả một đời hơn 80 năm tại thế, bà Năm Sa Đéc đã sống và cống hiến hết mình cho nghệ thuật. Nhắc đến Bà Năm Sa Đéc, người dân Sa Đéc và Đồng Tháp rất tự hào vì bà đã góp phần làm rạng danh quê hương.
Nức danh hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc
Về “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc” từng nổi tiếng trên đất Sài Gòn, theo ông Thái Thanh Sang và nhà thơ Trần Minh Tạo, bản thân Bà Năm Sa Đéc và các con, cháu của bà, từ xưa tới nay, không có ai làm nghề bán hủ tiếu hay sản xuất bánh hủ tiếu.
 |
Hủ tiếu bà Năm nức tiếng ở Sa Đéc. |
Sở dĩ có tên “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc” là do vào năm 1973, một người con trai của người yêu cũ của bà (quê ở vùng Mỹ Tho, Tiền Giang ngày nay) mở quán bán hủ tiếu tại Sài Gòn. Do hiểu biết, trân trọng mối tình cũ của cha mình và ái mộ tài danh của Bà Năm Sa Đéc, ông này xin làm con nuôi của bà. Sau đó, ông xin được lấy nghệ danh bà đặt tên cho quán hủ tiếu của mình và được bà Năm chấp thuận.
Nhờ tài nghệ chế biến tô hủ tiếu thơm, ngon, hợp khẩu vị với thực khách nên quán “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc” thu hút được nhiều người đến thưởng thức. Từ đó, thương hiệu “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc” vang xa. Sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975), quán “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc” còn bán một thời gian rồi đổi chủ.
Hiện chủ quán “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc”, con nuôi của bà Năm đang định cư ở Thụy Điển và vẫn theo nghề bán hủ tiếu với thương hiệu “Bà Năm Sa Đéc” như xưa. Trong quán có treo hình bà Năm tại một nơi rất trang trọng để tưởng niệm bà.
Nói về hủ tiếu Sa Đéc (chứ không phải tô hủ tiếu), nhà thơ Trần Minh Tạo chia sẻ: Hủ tiếu Sa Đéc nổi danh xưa nay là nổi danh về “sợi bánh hủ tiếu”, được làm ra từ nguyên liệu bột gạo mới của làng nghề làm bột trứ danh Tân Phú Đông (Sa Đéc). Qua bàn tay chế biến của những người thợ lành nghề đã cho ra sản phẩm sợi bánh hủ tiếu đặc trưng của bột Sa Đéc mà không lẫn lộn với hủ tiếu sản xuất nơi khác.
Sợi bánh hủ tiếu Sa Đéc khi chế biến thành tô hủ tiếu, người sành điệu về ẩm thực thưởng thức thấy rất ngon miệng. Bởi sợi bánh mềm, không bở và không dai, vị bánh không chua và không mặn, hương bánh phảng phất mùi thơm của bột gạo.
Vì mến mộ tài năng, đức hạnh của Bà Năm Sa Đéc nên gần đây, có người mở quán hủ tiếu hay lò sản xuất sợi bánh hủ tiếu (không có quan hệ họ tộc gì với bà) đã “mượn” danh tiếng Bà Năm Sa Đéc. Họ đưa làm bảng hiệu cho cơ sở kinh doanh, sản xuất của mình như: Quán “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc”, lò “hủ tiếu Bà Năm Sa Đéc”, Công ty TNHH Thực phẩm Bà Năm Sa Đéc chuyên sản xuất bánh hủ tiếu, bánh phở, mì quảng…
