Thông điệp này nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của phụ nữ trong các lĩnh vực sở hữu trí tuệ, đồng thời hướng tới các hành động nâng cao khả năng tiếp cận, khuyến khích sức sáng tạo, giải phóng sự khéo léo và tài năng của phụ nữ, trẻ em gái ở khắp mọi nơi trên thế giới.
Sáng tạo của phụ nữ góp phần định hình thế giới
Trải qua nhiều thế kỷ, phụ nữ đã góp phần định hình thế giới, thúc đẩy các đột phá khoa học, thiết lập các xu hướng sáng tạo mới, tạo dựng doanh nghiệp, cùng chung tay xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn. Trong lịch sử cho đến hiện tại, có không ít minh chứng về những người phụ nữ tài năng trong các lĩnh vực khoa học công nghệ, y học, nghệ thuật,… đã đóng góp những phát minh, sáng kiến, tác phẩm tuyệt vời cho thế giới.
Trong lĩnh vực khoa học công nghệ có thể kể tới nhà khoa học mang hai dòng máu Ba Lan – Pháp, Marie Curie là người phụ nữ đầu tiên đoạt giải Nobel và cũng là người duy nhất đạt giải Nobel trong cả hai ngành vật lý và hoá học. Ngoài ra, còn có nhà hóa học và nhà tinh thể học tia X người Anh, Rosalind Franklin đã khám phá ra cấu trúc phân tử của DNA; nhà toán học Mỹ Kinda Johnson là người cung cấp các tính toán về quỹ đạo rất chuẩn xác đối với sự thành công của các chuyến bay vào vũ trụ đầu tiên và sau này của Cơ quan Không gian Hoa Kỳ (NASA).
Janaki Ammal, nhà thực vật học nổi tiếng người Ấn Độ đã đóng góp những công trình nghiên cứu đồ sộ về nhân giống cây trồng. Giáo sư và nhà nghiên cứu về vi sinh, di truyền và hóa sinh quốc tịch Pháp, Emmanuelle Charpentier đã giành giải Nobel Hoá học 2020 cùng với nhà nghiên cứu Jennifer Doudna với công trình chỉnh sửa gen. Giáo sư, nhà hóa học, nhà phát minh người Nigeria, Omowunmi Sadik đã sáng lập Tổ chức Công nghệ nano bền vững.
Trong lĩnh vực y học có Đồ U U, nhà hóa dược và bác sĩ sốt rét người Trung Quốc đã khám phá ra artemisinin và dihydroartemisinin, những loại thuốc đột phá của thế kỷ 20 để điều trị bệnh sốt rét, giúp cứu sống hàng triệu người; bà cũng là phụ nữ Trung Quốc đầu tiên giành giải Nobel. Mặt khác, trong bối cảnh thế giới vẫn đang đối mặt với những tác động khôn lường của dịch bệnh COVID-19, nhiều người sẽ nhớ tới nhà khoa học Sarah Gilbert, “mẹ đẻ” của vaccine ngừa COVID-19 AstraZeneca và cũng là người đã từ bỏ bằng sáng chế để vaccine có thể được sản xuất với giá rẻ, tăng sự tiếp cận trên toàn cầu, đặc biệt là những quốc gia có điều kiện kinh tế khó khăn.
Trong lĩnh vực nghệ thuật và các lĩnh vực khác, cũng có nhiều tên tuổi nổi tiếng như Coco Chanel, nhà thiết kế thời trang người Pháp đã để lại một di sản khổng lồ cho ngành thời trang thế giới và cũng là một nữ doanh nhân thành đạt. Còn trong nền nghệ thuật đương đại của Nhật Bản thì bà Yayoi Kusama được mệnh danh là một trong những nghệ sĩ vĩ đại nhất, nổi tiếng với việc sử dụng hoạ tiết chấm bi trong nghệ thuật đại chúng và biểu diễn. Mặt khác, bà Frida Kahlo cũng được vinh danh là một trong những nghệ sĩ vĩ đại nhất của Mexico, với những bức chân dung tự họa và sử dụng màu sắc đậm, rực rỡ.
Đây chỉ là một số ví dụ trong rất nhiều phụ nữ trên thế giới vẫn đã và đang đóng góp không ngừng nghỉ trong tất cả các hoạt động sở hữu trí tuệ (SHTT). Trong những năm gần đây, ngày càng nhiều nữ doanh nhân khẳng định được tài năng và tiếng nói của mình trong các lĩnh vực sáng chế, sáng tạo. Chưa kể tới các trẻ em gái vẫn đang miệt mài học tập, phấn đấu để có thể góp ích cho xã hội trong tương lai.
 |
Phụ nữ là nguồn tài năng dồi dào trong mọi lĩnh vực SHTT. (Ảnh: Getty Image) |
 |
Ngày Sở hữu trí tuệ thế giới 2023 tôn vinh phụ nữ trong SHTT. (Ảnh: WIPO) |
Thúc đẩy tinh thần “có thể” của phụ nữ
Tuy nhiên, khoảng cách giới trong SHTT là một vấn đề có thực và rất đáng lo ngại bởi điều này đã ngăn cản vô số những bộ óc thông minh và ý tưởng sáng tạo đến từ phụ nữ không được khai thác và bị lãng phí. Trong một thời gian dài, rất nhiều đóng góp của phụ nữ thường không được nhìn nhận, đánh giá đúng tầm, thậm chí còn bị xem nhẹ hoặc bỏ qua bởi những định kiến về giới trong các xã hội. Phụ nữ cũng thường phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc tiếp cận kiến thức, kỹ năng, nguồn lực và sự hỗ trợ mà họ cần để phát triển.
Còn theo nhận định của WIPO, hiện nay số lượng phụ nữ tham gia vào hệ thống SHTT còn quá ít, điều đó cũng đồng nghĩa có rất ít phụ nữ được hưởng lợi từ SHTT hoặc được bảo vệ khi quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong lĩnh vực SHTT bị xâm phạm. Minh chứng cụ thể là chỉ có 16% số đơn đăng ký bằng sáng chế được nộp thông qua các cơ chế của Hiệp ước Hợp tác Sáng chế (PCT) là của phụ nữ. Đáng nói, kể từ khi được ký kết vào năm 1970, PCT là một trong những hiệp ước quốc tế có tầm ảnh hưởng nhất về luật sáng chế khi cung cấp một thủ tục thống nhất cho việc nộp đơn xin bảo hộ sáng chế tại mỗi quốc gia ký kết. Hiện nay, hiệp ước này đã có hơn 150 quốc gia thành viên, trong đó Việt Nam đã tham gia từ năm 1993.
Theo một ước tính của WIPO, có thể sẽ phải mất tới trên 40 năm nữa, trong điều kiện các quốc gia và cộng đồng quốc tế vẫn tiếp tục nỗ lực với tốc độ như hiện tại, thì mới có thể đạt được sự bình đẳng giới giữa các nhà phát minh là nam giới và nữ giới. Có thể thấy, phụ nữ chiếm gần một nửa dân số toàn cầu và chính là nguồn tài năng dồi dào. Bằng cách tích cực thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ trong hệ thống SHTT, tất cả chúng ta đều được hưởng lợi. Khi phụ nữ bị thua thiệt, xã hội cũng sẽ bị thua thiệt bởi mất đi một nguồn tài năng, sáng tạo khổng lồ. Do vậy, những chính sách mạnh mẽ và hành động quyết liệt ngay từ bây giờ có ý nghĩa rất quan trọng đối với các nhà phát minh, nhà khoa học, nhà đổi mới, nhà sáng tạo,… là phụ nữ trên toàn thế giới, góp phần tạo điều kiện và hỗ trợ họ khai thác được những tiềm năng vốn có, đồng thời củng cố hệ thống SHTT và hệ sinh thái đổi mới, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Tựu trung lại, với chủ đề năm nay “Phụ nữ với Sở hữu trí tuệ - Thúc đẩy đổi mới sáng tạo”, WIPO muốn đưa cộng đồng quốc tế hướng tới sự bình đẳng giới trong hoạt động SHTT. Thông qua đó, tổ chức này kêu gọi các quốc gia, cộng đồng toàn cầu cùng nhau thực hiện những sứ mệnh để tạo môi trường sáng tạo tốt hơn cho phụ nữ, để họ có thể tự mình tiếp cận và sử dụng hệ thống SHTT nhằm bảo vệ công việc, công nghệ, thương hiệu và sự sáng tạo của họ, đồng thời nâng cao giá trị bản thân trong xã hội. Nhờ vậy, “chúng ta” có thể phát triển công nghệ để phục vụ nhu cầu của con người, tạo ra nhiều doanh nghiệp do phụ nữ đứng đầu, hỗ trợ sự phục hồi và phát triển của kinh tế, trong đó ghi nhận đúng đắn các vai trò đóng góp của phụ nữ.
WIPO tôn vinh tinh thần “có thể làm được” của các nhà phát minh, nhà sáng tạo và doanh nhân nữ từ khắp mọi nơi trên thế giới cũng như thành quả đột phá của họ. Khi có nhiều phụ nữ hơn tham gia vào hoạt động đổi mới, sáng tạo và kinh doanh, sẽ có thêm nhiều ý tưởng và quan điểm mới, tạo ra sự đa dạng và sức mạnh để thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội; nhờ vậy tất cả “chúng ta” đều được hưởng lợi.
Tại Việt Nam, khoa học và công nghệ là một trong 8 lĩnh vực của mục tiêu quốc gia về bình đẳng giới. Theo một thống kê của Cục SHTT, Bộ Khoa học và Công nghệ, trong những năm qua, số lượng nguồn nhân lực nữ nghiên cứu khoa học ở Việt Nam có sự gia tăng, chiếm trên 40% tổng số nhân lực nghiên cứu phát triển của cả nước. Còn theo một khảo sát của WIPO vào năm 2022, ở các nước trên thế giới, hơn 50% các doanh nghiệp vừa và nhỏ do phụ nữ làm chủ và ở Việt Nam là trên 60%. Bởi vậy, việc xây dựng một hệ sinh thái SHTT thân thiện và hỗ trợ phụ nữ có thể giúp cho họ tự khẳng định được vị thế, vai trò, đóng góp được nhiều hơn cho công cuộc đổi mới và phát triển của Nhà nước, xã hội và cộng đồng.
