TS. Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế trao đổi xung quanh lý do của việc lựa chọn chủ đề này.
90-90-90: Khoảng cách xa vời...
Năm 2014, thay mặt Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy mại dâm đã cam kết và hưởng ứng các mục tiêu 90-90-90 mà Liên Hợp quốc đã đề ra. Đây là những mục tiêu hết sức quan trọng bởi vì: Nếu 90% số người nhiễm HIV được biết tình trạng nhiễm HIV của mình như vậy chứng tỏ công tác giám sát và xét nghiệm của chúng ta đã được làm tốt.
Chúng ta có thể tiếp cận, quản lý, tư vấn cung cấp các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị cho phần lớn người nhiễm HIV. Thêm vào đó, nếu 90% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị ARV liên tục thì không những chúng ta đã làm tốt công tác điều trị sớm chăm sóc sức khỏe cho người nhiễm HIV mà còn giảm nguy cơ lây nhiễm HIV cho cộng đồng và giảm lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Còn nếu 90% số người được điều trị ARV kiểm soát được tải lượng vi rút ở mức thấp và ổn định tức là tải lượng vi rút HIV ở mức thấp dưới ngưỡng phát hiện là chỉ báo quan trọng đánh giá chất lượng điều trị cũng như sự tuân thủ điều trị tốt của bệnh nhân.
Như vậy, nếu đạt được 3 mục tiêu 90-90-90 thì chúng ta có thể phát hiện được hầu hết những người nhiễm HIV trong cộng đồng. Điều trị được hầu hết những người nhiễm HIV với kết quả tốt, giảm tối đa khả năng lây nhiễm HIV cho người khác, người đã nhiễm HIV có cuộc sống khỏe mạnh, từ đó có thể đạt được mục tiêu to lớn hơn là kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030 như Liên Hợp quốc đã đề ra.
Mặt khác, theo báo cáo tổng hợp từ các địa phương, các chỉ tiêu hiện tại của Việt Nam trong công tác phòng, chống AIDS còn khá xa so với các mục tiêu 90-90-90 mà Liên Hợp quốc đề ra. Với mục tiêu 90% số người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình thì Việt Nam mới đã đạt được khoảng 78%. Nhưng, mục tiêu 90% người nhiễm HIV được điều trị ARV thì còn quá xa so với mục tiêu của Liên Hợp quốc (chúng ta mới dừng ở 45%).
Về mục tiêu 90% số người được điều trị ARV kiểm soát được tải lượng vi rút ở mức thấp và ổn định thì chúng ta chưa có điều kiện tổ chức xét nghiệm được tải lượng vi rút một cách thường quy trong thời gian qua nên chưa có số liệu chính xác. Điều này đòi hỏi cần sự cam kết và nỗ lực lớn hơn nữa, mạnh mẽ hơn nữa của mỗi người lãnh đạo, mỗi người dân trong việc nâng cao nhận thức về phòng, chống HIV/AIDS. Nó cũng đòi hỏi chương trình phòng, chống HIV/AIDS cần phải có những điều chỉnh thích hợp với tình hình mới.
Xin Cục trưởng cho biết Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm nay có khác biệt gì so với năm trước? Một trong những khẩu hiệu của tháng hành động năm nay là “Điều trị ARV sớm giúp người nhiễm HIV sống khỏe mạnh và giảm lây nhiễm HIV”, chúng ta sẽ làm gì để thực hiện khẩu hiệu này?
- Thứ nhất là về chủ đề: Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2015 tập trung vào chủ đề “Hướng tới mục tiêu 90-90-90 để kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam”. Đây là điều mà chúng ta lựa chọn để thực hiện cam kết của Chính phủ với Liên Hợp quốc. Từ chủ đề này thì các hoạt động cũng sẽ tập trung vào các hoạt động tương ứng theo chủ đề.
Thứ hai, các hoạt động tại Trung ương cũng có nhiều đặc biệt như lần đầu tiên Bộ Y tế sẽ phối hợp với Trung ương đoàn TNCSHCM và tỉnh Bắc Ninh tổ chức Lễ mít tinh và diễu hành cấp quốc gia, rồi tổ chức các hoạt động gây quỹ hỗ trợ người nhiễm HIV/AIDS.
Thứ ba, tại các địa phương, song song với các hoạt động truyền thông, tổ chức các sự kiện nhằm thu hút sự quan tâm của lãnh đạo và người dân thì năm nay Tháng Hành động cũng là dịp để tăng cường cung cấp các dịch vụ như can thiệp giảm hại, tư vấn xét nghiệm HIV, điều trị chăm sóc hỗ trợ cho người nhiễm HIV để hướng tới các mục tiêu 90-90-90 như chủ đề Tháng Hành động.
Còn về khẩu hiệu, như chúng ta đã biết, điều trị bằng thuốc kháng virus ARV giúp người nhiễm HIV tăng khả năng hồi phục hệ thống miễn dịch, giảm nguy cơ mắc những bệnh nhiễm trùng cơ hội, giảm tử vong, cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống. Điều trị ARV kịp thời cũng là một trong các biện pháp dự phòng làm giảm khả năng lây lan HIV ra cộng đồng.
Một số nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng người nhiễm HIV nếu được điều trị sớm bằng ARV và tuân thủ điều trị tốt có tuổi thọ tương đương những người không bị nhiễm HIV. Do vậy hiện nay chúng ta đang có chủ trương mở rộng và điều trị sớm cho người nhiễm.
Trước tiên là việc nâng ngưỡng bắt đầu điều trị ARV cho người nhiễm HIV tương đương các nước tiên tiến theo khuyến cáo của Who, tức là nâng lên ngưỡng 500 tế bào CD4/mm3 máu và điều trị ngay ARV khi phát hiện nhiễm HIV không phụ thuộc CD4 cho các đối tượng nhiễm HIV nguy cơ cao, phụ nữ mang thai nhiễm HIV, người nhiễm HIV ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, người nhiễm có CD4 <= 500 TB/mm.
Thứ hai: Song song với việc mở rộng mạng lưới cung cấp dịch vụ điều trị và chăm sóc HIV/AIDS bằng cách phân cấp và lồng ghép vào hệ thống khám chữa bệnh bảo hiểm y tế (BHYT) ban đầu, tổ chức điều trị ARV trong trại giam, trung tâm 06, việc điều trị ARV hiện nay đã được triển khai tất cả 63 tỉnh, thành, với 312 cơ sở điều trị, 562 trạm y tế triển khai cấp phát thuốc ARV cho đến nay đã điều trị cho 102.537 bệnh nhân, tăng gấp hơn 2 lần so với năm 2010.
Thứ ba: Trong thời gian tới khi nguồn lực tài trợ quốc tế giảm thì chúng ta xác định BHYT đang là giải pháp đảm bảo bền vững trong điều trị ARV cho người nhiễm HIV. Do vậy chúng ta cần tăng cường truyền thông về lợi ích của điều trị bằng ARV, lợi ích của BHYT trong chăm sóc, điều trị HIV/AIDS để người nhiễm HIV tiếp cận điều trị một cách bền vững.
Nhiều “rào cản"
Để “Hướng tới mục tiêu 90-90-90 để kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam” như chủ đề của Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2015, xin Cục trưởng cho biết chúng ta cần phải nỗ lực vượt qua những thách thức nào?
- Có thể nói, chương trình phòng, chống HIV/AIDS Việt Nam đang đứng trước rất nhiều thách thức mà chúng ta cần phải vượt qua. HIV/AIDS hiện vẫn đang là vấn đề sức khỏe công cộng quan trọng, là một trọng những nguyên nhân hàng đầu gây gánh nặng bệnh tật ở Việt Nam. Số lũy tích HIV+ tiếp tục tăng cao, trên 200.000 người nhiễm HIV cần được chăm sóc, điều trị thường xuyên, liên tục, suốt đời.
Mỗi năm vẫn có 12.000 HIV+ mới và 2.000-3.000 trường hợp tử vong do HIV/AIDS, gây tác động rất lớn về sức khỏe, kinh tế - xã hội. Hơn nữa, nhóm người có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV vẫn ở mức cao. Bên cạnh đó, mức độ bao phủ chương trình vẫn còn hạn chế, kể cả dự phòng, can thiệp giảm hại, xét nghiệm và điều trị, chưa đạt được mức có thể khống chế được đại dịch HIV/AIDS.
Ngoài ra, nguồn lực cho phòng, chống HIV/AIDS chủ yếu dựa vào viện trợ của quốc tế, đang cắt giảm nhanh, trong khi các nguồn tài chính trong nước chưa kịp bù đắp thiếu hụt. Một thách thức nữa phải kể tới là trong khi nguồn lực cắt giảm thì các mục tiêu, chỉ tiêu phòng chống HIV/AIDS tiếp tục tăng cao. Rồi, nhân lực cho công tác phòng, chống HIV/AIDS đang bị thiếu hụt nghiêm trọng, nguồn thay thế thì chưa được đào tạo về chuyên môn nghiệp vụ… cũng là một thực tế đáng lo lắng.
Thưa Cục trưởng, trong giai đoạn tới, chúng ta cần tập trung vào những trọng tâm nào của công tác phòng, chống HIV/AIDS để vượt qua những thách thức trên và kiểm soát có hiệu quả dịch bệnh?
- Để thực hiện thành công mục tiêu 90-90-90 và tiến tới kết thúc dịch AIDS, tôi cho rằng Việt Nam cần quyết liệt triển khai toàn diện các dịch vụ từ dự phòng, chẩn đoán về chăm sóc, điều trị. Về hoạt động dự phòng, can thiệp giảm hại cần ưu tiên tập trung vào các địa bàn có tình hình dịch HIV và có nguy cơ xuất hiện dịch HIV cao; triển khai đồng bộ các can thiệp từ dự phòng đến điều trị cho đối tượng đích như truyền thông thay đổi hành vi, mở rộng phân phát bơm kim tiêm, bao cao su, điều trị Methadone.
Về xét nghiệm phát hiện nhiễm HIV cần tập trung cho mở rộng xét nghiệm HIV dựa vào cộng đồng, bao gồm người có hành vi nguy cơ tự xét nghiệm. Đồng thời, mở rộng và phân cấp mạng lưới phòng xét nghiệm khẳng định HIV tại tuyến huyện bằng 3 test nhanh.
Về điều trị ARV, cần tổ chức thực hiện điều trị ARV theo tiêu chuẩn mới: Điều trị ARV không phụ thuộc CD4 cho các đối tượng nhiễm HIV nguy cơ cao, phụ nữ mang thai nhiễm HIV, người nhiễm HIV ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, người nhiễm có CD4 <= 500 TB/mm3. Cùng với việc mở rộng mạng lưới cung cấp dịch vụ điều trị và chăm sóc HIV/AIDS bằng cách phân cấp và lồng ghép vào hệ thống khám chữa bệnh BHYT ban đầu, tổ chức điều trị ARV trong trại giam, trung tâm 06. Đồng thời tiếp tục truyền thông về lợi ích của điều trị bằng ARV, lợi ích của BHYT trong chăm sóc, điều trị HIV/AIDS để người nhiễm HIV tiếp cận điều trị một cách bền vững.
Để cung cấp đầy đủ các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS ngành y tế cần tăng cường năng lực và phát triển hệ thống như kiện toàn các cơ sở điều trị HIV/AIDS để tiếp cận được với BHYT, nâng cao năng lực cán bộ y tế trong hệ thống y tế công, tư về chăm sóc và điều trị, thiết lập hệ thống cung ứng thuốc, sinh phẩm xét nghiệm … Và tất nhiên để triển khai được những trọng tâm trên thì vấn đề đảm bảo tài chính cho chương trình phòng, chống HIV/AIDS từ Trung ương tới địa phương, nhất là trong bối cảnh nguồn lực viện trợ quốc tế cắt giảm nhanh như hiện nay là hết sức quan trọng.
Trân trọng cám ơn TS!
