Tăng thuế thuốc lá là biện pháp 'hữu hiệu' kiểm soát tiêu dùng, tăng ngân sách nhà nước

Hội thảo do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Tổ chức Healthbridge Canada tại Việt Nam tổ chức.

Phát biểu tại Hội thảo, bà Trần Thị Nhị Thuỷ - Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông khẳng định, hút thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Trong khói thuốc lá có 69 chất gây ung thư, các bệnh tim mạch, các bệnh về hô hấp và ảnh hưởng sức khoẻ sinh sản cả nam và nữ. Sử dụng thuốc lá gây 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên thế giới.

Tại Việt Nam, mặc dù chúng ta đã có nhiều nỗ lực và đạt kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng Việt Nam vẫn là một trong 15 quốc gia có tỉ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Đứng trước những tác hại về sức khoẻ, tổn thất về kinh tế mà việc hút thuốc lá gây ra với đối với cá nhân, gia đình và xã hội và môi trường, tại Nghị quyết số 20-NQ/TW của Ban Chấp hành trung ương Đảng; Nghị quyết 43/2022/QH15 của Quốc hội về Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội và các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ cũng đã xác định giải pháp “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các hàng hoá có hại cho sức khoẻ như đồ uống có cồn, có ga, thuốc lá để hạn chế tiêu dùng”.

Mới đây, ngày 8/6/2024 Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 129/2024/QH15 về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025. Theo đó, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi được đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, trình Quốc hội có ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).

Theo bà Trần Thị Nhị Thuỷ, tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá, giá bán lẻ sẽ tăng lên, giúp ngăn cản sức mua của người tiêu dùng, nhất là đối với thanh thiếu niên và những người có thu nhập thấp bắt đầu hoặc tiếp tục hút thuốc.

Hiện nay, theo đánh giá của các chuyên gia mức thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá trong dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi vẫn còn thấp, sự tác động để kiểm soát tốt hơn việc tiêu dùng cho mặt hàng thuốc lá, góp phần bảo vệ sức khỏe người dân chưa đạt như kỳ vọng. “Vì vậy, chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm thuốc lá được thể chế hoá là cách hiệu quả nhất, đóng vai trò là giải pháp chính trong kiểm soát tiêu dùng tại Việt Nam và giúp tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước, thúc đẩy tiến trình đạt được các mục tiêu phát triển bền vững” – bà Thuỷ nhìn nhận.

Tại Hội thảo, TS Angela Pratt - Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho biết, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt là một bước đi đúng hướng nhưng vẫn chưa đủ để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc của Chiến lược quốc gia.

Với Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt trong quá trình sửa đổi, WHO tin rằng Việt Nam đang hướng tới mục tiêu cao hơn và đạt được nhiều lợi ích hơn tới sức khỏe của người dân. Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ làm tăng đáng kể doanh thu thuế hàng năm, mang lại thêm 29.300 tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020.

Đồng quan điểm với bà Trần Thị Nhị Thủy và TS. Angela Pratt về tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá, Ths. Bs Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho rằng trong bối cảnh tỷ lệ hút thuốc giảm chậm, không đạt các mục tiêu quốc gia và cam kết quốc tế, đồng thời sản lượng và tiêu thụ thuốc lá gần đây có xu hướng tăng nhanh, Việt Nam cần cải cách thuế thuốc lá. Ông đánh giá thuế thuốc lá là biện pháp chính giảm cầu, tăng thuế sẽ làm giảm hút thuốc lá và tăng thu ngân sách.

Tăng theo lộ trình, hướng tới mục tiêu thuế chiếm 70-75% giá bán lẻ

Phát biểu tại Hội thảo, ThS. Đào Thế Sơn, Chuyên gia kinh tế cho biết, các chỉ số sản xuất công nghiệp và tiêu thụ cho thấy tình hình kinh doanh thuốc lá vẫn tăng trưởng tốt trong 10 năm vừa qua. Mặc dù chỉ số sản xuất/tiêu thụ có mức tăng chậm lại gần thời điểm các năm tăng thuế 2016, 2019, nhưng không đáng kể. Do vậy, Th.S Đào Thế Sơn cho rằng, rất cần tăng thuế ở mức đủ lớn để làm chậm lại đà tăng trưởng về tiêu thụ và giảm tiêu dùng.

Cho rằng chính sách thuế cần thể hiện vai trò chủ đạo trong giảm tiêu dùng, Th.S Đào Thế Sơn kiến nghị Việt Nam nên bổ sung thuế tuyệt đối ở mức đủ cao và có thay đổi định kỳ; sử dụng giá bán lẻ làm cơ sở tính thuế tỷ lệ thay vì giá xuất xưởng như hiện tại và tỷ lệ tất cả các loại thuế nên đạt tối thiểu 75% giá bán lẻ. Bên cạnh đó, để giảm khả năng chi trả cho thuốc lá, nên tăng đáng kể thuế đối với thuốc lá và điều chỉnh thường xuyên để bắt kịp với lạm phát và tăng trưởng thu nhập.

Về phía Bộ Y tế, bà Đinh Thị Thu Thuỷ - Phó vụ trưởng vụ Pháp chế Bộ Y tế cho biết, Bộ Y tế hoàn toàn nhất trí với Bộ Tài chính về một số đề xuất trong Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Đồng thời, Bộ Y tế cũng đề xuất bổ sung thuế tuyệt đối cùng với thuế theo tỷ lệ để chuyển sang phương pháp tính thuế hỗn hợp, và tổng mức thuế phải đủ lớn để tác động thay đổi mức tiêu dùng.

Tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 70-75% giá bán lẻ như khuyến cáo của WHO.

“Để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ thuốc lá và tỷ trọng thuế theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về PCTHTL đến 2030, mức thuế tuyệt đối phải đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75%. Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ), và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030” – bà Đinh Thị Thu Thuỷ cho hay.