Thuế thuốc lá thấp không tạo ra tác động đủ để giảm sức mua và giảm tiêu dùng

Bà Hoàng Thị Thu Hương, Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, Việt Nam lần đầu tiên áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá là vào năm 1999 với mức thuế 45%. Trong giai đoạn 2006-2007 tăng lên 55%.

Từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam đã thực hiện 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá: Năm 2008, tăng mức thuế suất từ 55% lên 65%; năm 2016, tăng từ 65% lên 70%; và năm 2019, tăng từ 70% lên 75%.

Theo bà Hương, các mức tăng thuế thuốc lá giai đoạn 2006-2008 và 2016-2019 là rất thấp. Bên cạnh đó, khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài nên không tạo ra tác động đủ để giảm sức mua và giảm tiêu dùng, do thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam vẫn tăng đều đặn hàng năm nên giá thuốc lá ngày càng rẻ và dễ tiếp cận.

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến được trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại Kỳ họp thứ 8, trong đó, cơ quan soạn thảo đề nghị tăng thuế suất với mặt hàng thuốc lá để góp phần điều tiết tiêu dùng và thực hiện cam kết quốc tế.

Cụ thể, đối với mặt hàng thuốc lá sẽ giữ nguyên thuế suất 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình từng năm trong giai đoạn từ 2026 - 2030 với 2 phương án.

Phương án 1: bổ sung 2.000 đồng/bao thuốc ở năm đầu tiên và tăng tịnh tiến 2.000đồng/bao trong các năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng vào năm 2030;

Phương án 2: Áp dụng mức tăng 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 3 năm kế tiếp và 2.000 đồng/bao năm 2030 để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Bà Lê Thị Thu - chuyên gia Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá tại Việt Nam cho rằng, thuế thuốc lá là giải pháp quan trọng trong giảm tiêu dùng thuốc lá, 2 phương án trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dù được đánh giá là bước đi đúng hướng. Tuy nhiên, theo bà Thu để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 cần phải có thêm những giải pháp mạnh mẽ hơn nữa.

Đã đến thời điểm “mạnh tay” áp thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá

Theo các chuyên gia, việc sửa Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt cần đảm bảo hài hòa các yếu tố sức khỏe cộng đồng, an sinh xã hội, điều tiết thu ngân sách nhà nước, ổn định sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, tạo công ăn việc làm cho người lao động, góp phần kiểm soát sản phẩm nhập lậu, sản xuất lậu.

Dữ liệu nghiên cứu của Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá công bố cho thấy, Việt Nam nằm trong 10 nước có số người sử dụng thuốc lá cao nhất thế giới. Trong đó, tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở người trên 15 tuổi tại Việt Nam cao thứ 4 trong khu vực ASEAN; tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở người từ 15 tuổi trở lên gia tăng. Trẻ em không có khả năng bảo vệ mình khỏi phơi nhiễm với khói thuốc thụ động đặc biệt là ở trẻ nhỏ nên cần những giải pháp chính sách để bảo vệ.

Theo đánh giá của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), giá thuốc lá tại Việt Nam hiện nay còn rất thấp so với giá sản phẩm thuốc lá của các nước trong khu vực ASEAN và trên thế giới, vì vậy chưa đáp ứng được mục tiêu giảm tiêu dùng các sản phẩm thuốc lá.

Ước tính mỗi năm thuốc lá gây ra hàng trăm nghìn ca bệnh mãn tính và cướp đi sinh mạng của hơn 100.000 người; Tổn thất kinh tế do các bệnh do thuốc lá gây ra lên tới 1,14% GDP năm 2022. Gánh nặng lên hệ thống y tế quá tải. Việt Nam vẫn là một trong 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Từ đó, WHO cho rằng, tăng thuế và giá thuốc lá là giải pháp quan trọng, đóng góp khoảng 60% hiệu quả trong việc giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. WHO và Ngân hàng Thế giới đã khuyến cáo tỷ trọng thuế thuốc lá trên giá bán lẻ phải ở mức cao, đạt tối thiểu 75% giá bán lẻ mới thực sự có tác động làm giảm tiêu dùng hiệu quả. Đồng thời, tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 70-75% giá bán lẻ như khuyến cáo của WHO.