Ngày 29/5, thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công, đa số đại biểu (ĐB) thống nhất sự cần thiết ban hành Nghị quyết thí điểm này và có thêm một số ý kiến góp ý.
Về tư cách của Viện kiểm sát trong vụ án dân sự, ĐB Trần Nhật Minh (Đoàn Nghệ An) đề nghị làm rõ người tiến hành tố tụng thuộc Viện kiểm sát nhân dân thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn để khởi kiện vụ án dân sự công ích có phù hợp với vai trò của người tiến hành tố tụng hay không?. Bởi khi Viện kiểm sát khởi kiện có nghĩa là Viện kiểm sát tham gia trong vụ án dân sự ở vai trò của nguyên đơn với tư cách là người tham gia tố tụng. Trong khi đó, theo khoản 2 Điều 21 Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành thì hầu hết các trường hợp nêu tại Điều 3 dự thảo Nghị quyết phải tham gia sơ thẩm để kiểm soát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự.
 |
Đại biểu Quốc hội Trần Nhật Minh. (Ảnh: Cổng TTĐTQH |
Như vậy, trong các trường hợp cụ thể này, Viện kiểm sát đóng vai trò là người tiến hành tố tụng hay là người tham gia tố tụng, cần phải quy định rạch ròi do có liên quan đến quá trình hỏi và tranh tụng tại phiên tòa, việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của đương sự và nhiệm vụ của đại diện viện kiểm sát tại phiên tòa. Theo ĐB, cần phải phân định rõ việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn về tranh luận và phát biểu ý kiến tại phiên tòa của kiểm sát viên quy định tại điểm c khoản 2 Điều 17 dự thảo Nghị quyết.
Về phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, cơ quan soạn thảo đưa ra 6 nhóm chủ thể dễ bị tổn thương và 4 nhóm đối tượng về lợi ích công tại khoản 2 Điều 3 dự thảo Nghị quyết. ĐB nhận thấy, đối tượng trong dự thảo Nghị quyết quy định rộng hơn so với Bộ luật Tố tụng dân sự và có một số trường hợp chưa thống nhất. Ví dụ, về lợi ích công, Bộ luật Tố tụng dân sự chỉ quy định là tài sản công, lợi ích công cộng, quyền sử dụng đất nhà ở; về nhóm dễ bị tổn thương, dự thảo Nghị quyết lại quy định thiếu người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự…
Từ đó, ĐB đề nghị nghiên cứu, rà soát các quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự để quy định các đối tượng thuộc nhóm dễ bị tổn thương vào lợi ích công quy định tại dự thảo Nghị quyết để đảm bảo sự thống nhất, không bỏ sót đối tượng. Đồng thời, tiếp tục rà soát để bổ sung thêm các trường hợp cần thiết khác theo quy định của pháp luật.
 |
Đại biểu Quốc hội Phan Thị Mỹ Dung. (Ảnh: Cổng TTĐTQH) |
Đồng tình, ĐB Phan Thị Mỹ Dung (Đoàn Long An) cũng cho rằng, so với các quy định pháp luật hiện hành liên quan về các đối tượng được hỗ trợ bảo vệ thì Nghị quyết này mở rộng hơn rất nhiều nhưng lại vẫn thiếu đối tượng là nạn nhân của việc mua bán người. Ngoài ra, khoản 5 Điều 3 của dự thảo Nghị quyết còn quy định quyền dân sự của nhóm dễ bị tổn thương được Viện kiểm sát khởi kiện để bảo vệ bao gồm cả quyền nhân thân và quyền tài sản.
Về tư cách của Viện kiểm sát như ĐB Minh nêu, ĐB Dung phân tích rõ thêm, Viện kiểm sát khởi kiện trong các vụ án dân sự công ích là một điểm mới có ảnh hưởng lớn đến cơ chế tố tụng dân sự. Tại Điều 21 của Bộ luật Tố tụng dân sự quy định Viện kiểm sát chỉ kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong tố tụng dân sự, không có quyền khởi kiện, không phải là nguyên đơn hay là người bảo vệ quyền lợi.
Trong khi đó, dự thảo Nghị quyết quy định nhiệm vụ của Viện kiểm sát là kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ án dân sự công ích, thực hiện quyền yêu cầu kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự; kiểm sát viên được phân công tham gia phiên tòa công bố quyết định khởi kiện, trình bày chứng cứ, tranh luận, phát biểu ý kiến và có thể rút yêu cầu khởi kiện. “Như vậy, vấn đề phát sinh từ dự thảo là Viện kiểm sát là nguyên đơn, là người đại diện hay người bảo vệ quyền lợi và tham gia tố tụng với tư cách pháp lý như thế nào?”, ĐB Dung đặt vấn đề.
Trên cơ sở phân tích, ĐB đề nghị bổ sung thêm vào dự thảo Nghị quyết quy định “Viện kiểm sát trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện, có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự” đồng thời với những cơ chế khác về vai trò tham gia tố tụng của Viện kiểm sát như trong dự thảo nghị quyết đã nêu. Đồng thời, đề nghị bổ sung trong các vụ án do Viện kiểm sát khởi kiện thì Viện kiểm sát cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng. Về lâu dài sau khi thực hiện Nghị quyết thí điểm này, ĐB Dung nhấn mạnh, chúng ta cần hướng đến xác định xây dựng một cơ chế đặc biệt nguyên đơn công như mô hình của một số quốc gia, nơi công tố có quyền khởi kiện để bảo vệ lợi ích công, nhưng không đồng thời làm chức năng giám sát tố tụng…
 |
Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến. (Ảnh: Cổng TTĐTQH) |
Cảm ơn các đại biểu Quốc hội cũng như Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, các Bộ, ban, ngành trong quá trình xây dựng dự thảo Nghị quyết này đã đóng góp nhiều ý kiến rất trách nhiệm, rất tâm huyết, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu kỹ lưỡng, tiếp thu đầy đủ để hoàn thiện dự thảo.
Trước một số ý kiến cho rằng Viện kiểm sát vừa khởi kiện vừa tham gia tố tụng lại kiểm soát hoạt động xét xử thì như vậy có mâu thuẫn gì không, Viện trưởng Tiến giải trình, Hiến pháp hiện quy định 2 chức năng của ngành Kiểm sát là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Điểm cuối cùng, cao nhất của hoạt động kiểm soát là ra quyết định pháp lý gồm kháng nghị và quyết định kháng nghị. Tuy nhiên, quyền tài phán vẫn là của Tòa án, Tòa có thể chấp nhận hoặc là bác kháng nghị. Cho nên, việc Viện kiểm sát vừa khởi kiện vừa kiểm soát xét xử thì dưới góc độ của các nhà nghiên cứu có thể nói là 2 hai con mắt nhìn nhưng không ảnh hưởng đến độc lập xét xử của Tòa án, không có xung đột lợi ích hoặc xung đột pháp lý nào.
