Ưu đãi thuế lớn hơn chi tiêu ngân sách cho y tế
Theo đại diện tổ chức Oxfam tại Việt Nam, bà Nguyễn Thu Hương, nguồn thu NSNN từ thuế qua các năm của Việt Nam đang giảm dần, từ mức 27,3% GDP (2010) xuống 23,7% (năm 2016). Lý do được chỉ ra là do sụt giảm nguồn thu từ thuế và giảm sụt giá dầu thô. Đặc biệt, thu từ thuế TNDN đã giảm mạnh từ năm 2006, từ 6,9% GDP năm 2010 xuống còn 4,3% GDP năm 2017.
Ước tính từ năm 2012 - 2016, tổng ưu đãi thuế TNDN của Việt Nam cho các DN bằng 7% tổng thu NSNN, tương ứng với 5% tổng chi NSNN và luôn cao hơn số tiền mà NSNN chi cho y tế, cao nhất là năm 2012 với con số bằng 1,4 lần chi cho y tế.
Đáng ngại, theo đại diện Oxfam, ưu đãi thuế của Việt Nam đang được tập trung vào nhóm DN có quy mô lớn, thuộc ngành công nghiệp (nhất là ngành chế biến và chế tạo), có vốn ĐTNN, nằm trong khu công nghiệp. Năm 2016, thuế suất phổ thông là 20% thì thuế suất thực nộp của các DN nộp thuế trong nhóm này chỉ khoảng 10%. “Ưu đãi thuế TNDN ở Việt Nam đã tạo ra những phí tổn tài khóa đáng kể và làm gia tăng hơn nữa khoảng cách thu nhập giữa các tầng lớp dân cư”- bà Hương nhấn mạnh.
Ông Johan Langerock – chuyên gia về thuế của Oxfam cũng cho rằng sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế của Việt Nam trong thời gian qua không song hành với sự gia tăng của tổng thu NSNN từ thuế.“Trên thực tế, trong những năm qua, tổng thu NSNN từ thuế đã và đang giảm so với quy mô của nền kinh tế. Thực trạng này nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng không tốt tới sự bền vững của quốc gia…”- chuyên gia này cảnh báo.
Ông Johan Langerock cũng cho rằng việc thu NSNN từ thuế bị giảm xuống là một xu hướng đáng lo ngại vì nhiều lý do. Trong đó, lý do đáng nói nhất là, xu hướng này đồng nghĩa với việc hệ thống thuế hiện tại đang thất bại trong việc nắm bắt và phân phối lại thu nhập và tài sản của quốc gia.
Dẫn một số báo cáo, ông Johan Langerock cho rằng các lợi ích của việc phát triển kinh tế của Việt Nam đang ngày càng tập trung vào 10% dân số giàu nhất. “Một trong những lý do chính của việc thu NSNN từ thuế giảm xuống là sự tập trung vào giảm thuế suất thuế TNDN và tăng ưu đãi thuế cho các nhà ĐTNN. Trong khi, nguồn thu NSNN từ thuế giảm thì chi tiêu qua thuế (nguồn thu mất đi do ưu đãi thuế) vẫn duy trì ở mức cao. Điều này dẫn đến việc công nghiệp hóa theo hướng xuất khẩu ngày càng phát triển trong khi phát triển nông nghiệp và DN nhỏ lại bị bỏ qua…”- chuyên gia này phân tích.
Bỏ ưu đãi - ngân sách tăng thu 20%
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), tổn thất thu NSNN ước tính hàng năm là 1% GDP, tương đương trên 50 nghìn tỷ đồng. Với số tiền này, có thể đầu tư xây dựng 25 bệnh viện mới với quy mô 1000 giường tại Việt Nam. Mặt khác, khi nguồn NSNN thu từ thuế các DN lớn giảm, áp lực đóng thuế VAT của người dân bình thường sẽ tăng lên hoặc dịch vụ công như y tế hay giáo dục cho người dân bị cắt giảm.
Các chuyên gia Oxfam cho rằng, nếu cắt giảm ưu đãi thuế TNDN sẽ giúp tăng thu NSNN 20%, trong khi không có tác động tiêu cực đến kinh tế vĩ mô. “Oxfam tin rằng Việt Nam có thể loại bỏ các ưu đãi thuế mà không làm tổn hại đến tăng trưởng hoặc khả năng cạnh tranh của quốc gia…”- ôngJohan Langerock quả quyết
Để chứng minh cho luận cứ của mình, chuyên gia đến từ Oxfam đã dẫn kết quả khảo sát gần đây của Grant Thorton về triển vọng cổ phần tư nhân tại Việt Nam, trong đó 69% số câu trả lời coi sự gia tăng của thu nhập khả dụng và tầng lớp trung lưu là yếu tố quan trọng nhất để đầu tư vào Việt Nam; 60% cân nhắc tăng trưởng kinh tế cao và ổn định; và chỉ 13% coi ưu đãi và trợ cấp của chính phủ là yếu tố quan trọng nhất.
Tại Diễn đàn, chuyên gia Oxfam khuyến nghị Chính phủ Việt Nam cần loại bỏ một số ưu đãi thuế sau khi thực hiện đánh giá tác động. Đồng thời, với vai trò là Chủ tịch ASEAN trong năm 2020, Việt Nam nên bổ sung vấn đề về cạnh tranh thuế và ưu đãi thuế vào chương trình nghị sự của ASEAN nhằm nâng cao nhận thức và khởi xướng các thảo luận cấp khu vực về chủ đề này.
Ông Nguyễn Văn Phụng - Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế DN lớn (Tổng cục Thuế) bày tỏ sự đồng tình với quan điểm của các chuyên giá thuế Oxfam. Tuy nhiên, ông Phụng cho rằng cần có cái nhìn toàn diện và đặt vấn đề, nếu như trước đây không có chính sách ưu đãi thuế có thu hút được các DN lớn như Samsung?
Theo chuyên gia này, vấn đề hiện nay là phải giành quyền thu thuế đối với các công ty nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam mà không đóng thuế. Để làm được điều đó, cần rà soát lại các Hiệp định thuế và thay đổi thuật ngữ về cơ sở thường trú. Cần quan niệm lại, thậm chí là sửa các điều khoản Hiệp định liên quan đến nhận diện về cơ sở thường trú, bởi theo quy định hiện tại, cơ quan thuế chỉ có quyền đánh thuế đối với các công ty nước ngoài nếu như họ có hiện diện cơ sở thường trú ở Việt Nam.
Ông Phụng cho biết thêm, hiện đã có quy định về thuế đối với nhà ĐTNN, cơ quan thuế có quyền chặn thuế nhà ĐTNN và thuế khấu trừ tại nguồn, nhưng các công ty đa quốc gia có nhiều cách khác nhau để đẩy khoản thuế lẽ ra phải đóng sang cho chính các đối tác là DN Việt Nam. Cho nên vừa qua, Luật Quản lý thuế yêu cầu các công ty nước ngoài có thu nhập tại Việt Nam phải trực tiếp khai thuế, hoặc ủy nhiệm người khác khai thuế. Đến nay, Luật Quản lý thuế đang được chuẩn bị hướng dẫn và yêu cầu đặt ra là phải hướng dẫn như thế nào để “buộc” các DN này khai thuế với cơ quan quản lý.
