Việt Nam đứng đầu khu vực Đông Nam Á về số vụ bắt giữ

Ngày 3/6, đã diễn ra Hội thảo tập huấn “Buôn bán động vật hoang dã (ĐVHD) và những nỗ lực cứu hộ”. Hội thảo do Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) tổ chức. Báo cáo Công tác xử lý tội phạm về động vật hoang dã tại Việt Nam của Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) cho thấy: Số lượng các vụ án hình sự về ĐVHD trong 5 năm gần đây có chiều hướng gia tăng. Năm 2017 số vụ án hình sự về ĐVHD là 94 vụ với 134 đối tượng bị bắt giữ thì năm 2021 con số này là 161 vụ với 251 đối tượng.

Theo ThS Nguyễn Anh Tuấn - Cơ quan thẩm quyền quản lý CITES Việt Nam - với vị trí giao thông thuận lợi của Việt Nam (đường biển dài, biên giới tiếp giáp với nhiều nước) nên số vụ bắt giữ vận chuyển ĐVHD là đứng đầu khu vực Đông Nam Á, đặc biệt các vụ về ngà voi, sừng tê giác, tê tê…. "Từ các vụ bị bắt giữ, có nhiều bằng chứng cho thấy Việt Nam chỉ là địa điểm trung chuyển, điểm đến là các các nước khác…”- Ông Tuấn cho hay.

Theo ông Trịnh Lê Nguyên, Giám đốc PanNature, sự gia tăng của các vụ án hình sự về ĐVHD có thể là biểu hiện của tính hiệu quả trong nỗ lực ngăn chặn tình trạng buôn bán ĐVHD trái phép, tuy nhiên nó cũng cho thấy rằng tình trạng buôn bán ĐVHD vẫn còn nghiêm trọng…

Cùng với sự gia tăng các vụ án về ĐVHD là sự gia tăng các loài ĐVHD bị thu giữ và theo đó là các nỗ lực cứu hộ, bảo tồn.

Đơn cử, thống kê 3 năm gần đây của Trung tâm Cứu hộ ĐVHD Hà Nội cho thấy, số lượng ĐVHD được cứu hộ đã tăng nhanh chóng, chủ yếu từ các vụ bắt giữ vi phạm. Theo đó, năm 2020 số vụ cứu hộ là 119 vụ, tương đương với 537 cá thể tiếp nhận giải cứu, thì đến năm 2022 con số này đã tăng lên thành 142 vụ với 1.242 cá thể được cứu hộ. Trong khi đó, điều kiện cơ sở vật chất còn khó khăn, gây nên tình trạng quá tải thường xuyên ở Trung tâm cứu hộ.

Hoàn thiện khung pháp luật

Tại Hội thảo, đại diện cơ quan CITES Việt Nam, ThS Nguyễn Anh Tuấn cho biết, Việt Nam là thành viên của Công ước về mua bán quốc tế các loài động thực vật hoang dã, nguy cấp, quý hiếm (CITES) từ năm 1994. Việt Nam đã ban hành nhiều công cụ pháp lý nhằm luật hóa cam kết này và hoàn thiện khung pháp lý về xử lý vi phạm liên quan đến buôn bán ĐVHD.

Nhà nước đã ban hành một khung pháp lý về thực thi CITES và quản lý buôn bán động vật, thực vật hoang dã (Luật Lâm nghiệp 2017; Luật Thuỷ sản 2017; Luật Bảo tồn Đa dạng sinh học 2008); Đặc biệt, các văn bản hướng dẫn cũng rất đầy đủ (Nghị định 06/2019/NĐ-CP về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước CITES; Nghị định 160/2013/NĐ-CP về Tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc danh mục loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ; Nghị định 64/2019/NĐ-CP sửa đổi Điều 7 Nghị định 160/2013/NĐ-CP về tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ..)

Theo ông Tuấn, các quy định của pháp luật hình sự cũng đã xác định tội phạm vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ ĐVHD là tội phạm nghiêm trọng, tăng mức phạt tiền khi xử lý hình sự đối với cá nhân và pháp nhân thương mại (tối thiểu là 50 triệu và tối đa là 15 tỷ đồng), tăng mức phạt tù (tối thiểu là 6 tháng và tối đa là 15 năm)…

“Theo tôi đây là những hình phạt khá nghiêm khắc, tuy nhiên thực tế triển khai vẫn còn nhiều vướng mắc”- ông Tuấn nhận xét.

Còn nhiều vướng mắc

Từ thực tế triển khai cho thấy Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn, thách thức trong công tác phòng, chống buôn bán trái phép ĐVHD.

Đó là sự chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, ngành gây lãng phí nguồn lực; các cơ chế hợp tác hiện nay chưa được quy định rõ ràng trong các văn bản quy phạm pháp luật (QPPL). Rất ít vụ việc buôn bán quốc tế ĐVHD được điều tra theo dòng tiền.

Ở cấp độ địa phương, hoạt động phối hợp giữa các cơ quan thực thi có lúc, có nơi chưa chặt chẽ, chưa ưu tiên trong lĩnh vực chống buôn bán ĐVHD. Thành viên Ban chỉ đạo liên ngành về kiểm soát buôn bán ĐVHD thường xuyên thay đổi dẫn đến thiếu hiệu quả trong hợp tác.

Một trong những vướng mắc về pháp lý là hiện còn thiếu quy định về ĐVHD trong các văn bản QPPL về du lịch, chưa có quy định tài nguyên du lịch, môi trường du lịch gồm ĐVHD. Luật chuyên ngành chưa có chế tài xử lý hành vi tiêu thụ (ăn) ĐVHD hoặc hành vi môi giới, dẫn khách mua các sản phẩm ĐVHD…

Cùng với đó, nhận thức của người dân và cộng đồng xã hội đối với bảo tồn động vật, thực vật hoang dã còn hạn chế. Trong khi đó, du lịch phát triển với nhiều loại hình, đặc biệt là du lịch trải nghiệm thường nhắm đến các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên.

"Đặc biệt, tội phạm xâm hại ĐVHD có sự liên kết với tội phạm buôn bán vũ khí, ma tuý và buôn người .Buôn bán, vận chuyển ĐVHD đã mang tính xuyên quốc gia. Tội phạm hiện nay sử dụng công nghệ cao để buôn bán bất hợp pháp, sử dụng các mạng xã hội với các tài khoản ảo… gây khó khăn cho công tác quản lý”- ông Tuấn cho biết thêm.

Để thực thi hiệu quả Công ước CITES, theo đại diện Cơ quan CITES Việt Nam, cần rà soát các văn bản QPPL pháp luật hiện hành để quy định rõ trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan quản lý và cơ quan thực thi. Quy định về thẩm quyền xử lý tội phạm, thẩm quyền xử phạt cũng như trách nhiệm tiếp nhận, cứu hộ ĐVHD xử lý, tịch thu;

Kiện toàn Ban chỉ đạo kiểm soát buôn bán ĐVHD, tiến đến đề xuất đưa nhiệm vụ chống buôn bán ĐVHD trái phép vào nội dung chỉ đạo của Ban chỉ đạo 389 (Ban chỉ đạo chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả);

Xây dựng và thực hiện các dự án chung nhằm tăng cường năng lực, trang bị kỹ thuật cho lực lượng thực thi chống tội phạm vi phạm quy định bảo vệ ĐVHD. Phối hợp trong đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực, các kỹ năng phòng chống buôn bán trái pháp luật ĐVHD.

“Cần tăng cường hợp tác quốc tế với các quốc gia nước nguồn và quốc gia tiêu thụ cuối cùng để kiểm soát buôn lậu quốc tế ĐVHD. Xây dựng cơ sở dữ liệu chung về tội phạm trong lĩnh vực ĐVHD giữa cơ quan thực thi, các cơ quan quản lý chuyên ngành, cơ quan truy tố, xét xử. Đồng thời, ưu tiên thực hiện các Chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị 29/CT-TTg năm 2020 về giải pháp cấp bách quản lý ĐVHD”- ông Tuấn khuyến nghị.