Tuy nhiên, là cơ quan được giao chủ trì soạn thảo dự thảo Luật, Bộ Tư pháp cho rằng chưa nên đặt vấn đề mở rộng ngay thời điểm này.
Đạt một số kết quả quan trọng
Xã hội hóa hoạt động GĐTP trong một số lĩnh vực là chủ trương được đề ra từ Nghị quyết số 49-NQ/TW năm 2005 và được thể chế hóa trong Luật GĐTP năm 2012 (lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng, di vật, cổ vật và bản quyền tác giả).
Tổng kết 5 năm triển khai thực hiện Luật GĐTP cho thấy, chủ trương xã hội hóa GĐTP đã đạt được một số kết quả quan trọng. Cụ thể, cùng với củng cố, kiện toàn hệ thống tổ chức GĐTP công lập, đã có 197 tổ chức GĐTP theo vụ việc được các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh quan tâm thành lập và đăng tải danh sách trên Cổng thông tin điện tử, trong đó có 84 tổ chức giám định theo vụ việc trong lĩnh vực giám định xây dựng.
Đội ngũ giám định viên tư pháp, người giám định tư pháp theo vụ việc phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng. Theo đó, có 6.154 giám định viên tư pháp (trong đó, riêng lĩnh vực tài chính 1.501 giám định viên, lĩnh vực xây dựng 186 giám định viên, lĩnh vực ngân hàng 124 giám định viên) và 1.670 người GĐTP theo vụ việc.
Công tác xã hội hóa GĐTP cũng được các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh quan tâm, cố gắng trong việc tuyên truyền, động viên, khuyến khích giám định viên tư pháp có đủ điều kiện theo quy định thành lập tổ chức GĐTP ngoài công lập.
Đặc biệt là tại TP HCM, Ban Chỉ đạo thực hiện Đề án GĐTP thành phố (TP) đã tham mưu cho UBND TP chỉ đạo các sở, ngành liên quan có nhiều giải pháp động viên, khuyến khích các giám định viên tư pháp đủ điều kiện thành lập văn phòng GĐTP trong các lĩnh vực; chỉ đạo Sở Tư pháp thường xuyên trao đổi, hướng dẫn, hỗ trợ về mặt thủ tục hồ sơ cho các giám định viên tư pháp đủ điều kiện để thành lập các văn phòng GĐTP; chỉ đạo các sở, ngành liên quan tích cực hỗ trợ để văn phòng GĐTP nhanh chóng đi vào hoạt động thông qua việc đăng ký thuế, đăng ký mẫu dấu…
Bằng sự quyết tâm của các cơ quan quản lý nhà nước và sự tâm huyết với công tác giám định của các giám định viên tư pháp, năm 2013, Chủ tịch UBND TP HCM đã quyết định cho phép thành lập Văn phòng GĐTP Sài Gòn, hoạt động trong lĩnh vực tài chính.
Tập trung làm tốt quy định hiện hành
Trong bối cảnh xúc tiến sửa đổi, bổ sung Luật GĐTP, một số ý kiến đề nghị bổ sung quy định đảm bảo đẩy mạnh xã hội hóa GĐTP theo hướng mở rộng phạm vi lĩnh vực được thành lập văn phòng GĐTP đến một số lĩnh vực có nhu cầu lớn. Về đề xuất này, Bộ Tư pháp nhất trí với chủ trương đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động GĐTP trong một số lĩnh vực.
Tuy nhiên, việc mở rộng phạm vi các lĩnh vực thực hiện xã hội hóa đến đâu cần có sự nghiên cứu, phân tích thấu đáo. Cơ quan chủ trì soạn thảo cần làm rõ nguyên nhân các lĩnh vực được thực hiện xã hội hóa theo quy định của Luật GĐTP không hiệu quả, do cung cầu của thị trường hay do cơ quan có thẩm quyền không trưng cầu giám định.
Theo đó, làm rõ các điều kiện cần và đủ để thực hiện việc xã hội hóa. Trường hợp cần mở rộng phạm vi xã hội hóa ở một số lĩnh vực thực sự có nhu cầu mà hiện nay đang do Nhà nước bảo đảm để giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, bảo đảm phù hợp với quy luật cung cầu của cơ chế thị trường thì cần xác định rõ phạm vi xã hội hóa, lộ trình thực hiện, chính sách để thu hút nguồn lực xã hội thực hiện và phù hợp với nội dung Đề án đẩy mạnh xã hội hóa GĐTP trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng và các lĩnh vực khác đã được Bộ Tư pháp chủ trì xây dựng, trình Chính phủ trên cơ sở thực hiện nhiệm vụ được giao theo Quyết định số 250/QĐ-TTg ngày 28/2/2018 của Thủ tướng Chính phủ.
Mặt khác, để thực hiện chủ trương mở rộng lĩnh vực xã hội hóa, cơ quan chủ trì soạn thảo cần báo cáo Ban Cán sự Đảng Chính phủ để báo cáo Bộ Chính trị hoặc Ban Bí thư cho phép mở rộng phạm vi xã hội hóa GĐTP ở một số lĩnh vực có nhu cầu lớn, thường xuyên thay vì chỉ lĩnh vực có nhu cầu giám định không lớn, không thường xuyên như hiện nay được nêu tại Nghị quyết số 49: “Thực hiện xã hội hóa đối với một số lĩnh vực có nhu cầu giám định không lớn, không thường xuyên”.
Cụ thể, Luật GĐTP hiện hành đã quy định xã hội hóa đối với lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng, di vật, cổ vật và bản quyền tác giả. Do đó, cần tập trung triển khai thực hiện tốt quy định này nhằm đáp ứng yêu cầu giám định của hoạt động tố tụng, nhất là trong các vụ án chống tham nhũng trong tình hình mới mà chưa đặt vấn đề mở rộng phạm vi lĩnh vực xã hội hóa tại Luật sửa đổi, bổ sung Luật GĐTP lần này.
Đồng tình với Bộ Tư pháp, một số bộ, ngành, địa phương cũng cho rằng trước mắt chưa nên tính đến xã hội hóa GĐTP lĩnh vực giám định pháp y tâm thần và kỹ thuật hình sự vì đây là những lĩnh vực đặc thù, phức tạp, phải thận trọng hơn.
Hơn nữa, kết quả GĐTP là một chứng cứ quan trọng trong giải quyết vụ án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự, liên quan đến quyền lợi hợp pháp của công dân, tính đúng đắn trong hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng. Việc xã hội hóa có thể dẫn tới việc tư nhân hóa hoạt động này theo cơ chế của hoạt động doanh nghiệp lấy lợi nhuận làm mục đích, khi ấy hậu quả sẽ không lường hết.