Trước đó, Bangladesh đã đồng ý nhập khẩu (NK) 250 ngàn - 300 ngàn tấn gạo trắng 5% tấm trong tổng 500 ngàn tấn mà nước này cần NK năm 2017. Trong khi Philippines cũng đã bật tín hiệu rõ ràng cho việc mở thầu NK 250 ngàn tấn gạo nhằm tăng tồn kho trước tháng giáp hạt của nước này vào cuối tháng 6.
“Cấm cửa” tư nhân
Với quyết định đấu thầu NK gạo của Philippines và Bangladesh giá gạo được dự báo tiếp tục có chiều hướng tăng và trở thành yếu tố dẫn dắt thị trường ngành hàng này tại thời điểm hiện tại. Và đây được coi là cơ hội vàng cho các nhà XK gạo Việt Nam.
Tuy nhiên, lấy lý do Vinafood 1, Vinafood 2 đã được Chính phủ chỉ định là đầu mối đàm phán, ký kết xuất khẩu gạo vào một số thị trường tập trung, VFA tiếp tục ra văn bản yêu cầu các thương nhân khác không được bán gạo vào những thị trường này.
Cụ thể, Công văn số 164/CV/HHLTVN do ông Huỳnh Thế Năng, Chủ tịch VFA ký phát đi hôm 6/6 về việc chuẩn bị đấu thầu và ký kết hợp đồng tập trung gửi đến các thương nhân xuất khẩu gạo nêu rõ: Vinafood 1 và Vinafood 2 là hai đầu mối được Chính phủ chỉ định, đang giao dịch hợp đồng tập trung với Bangladesh, Malaysia và chuẩn bị dự thầu mua gạo của Philippines.
“Các thương nhân xuất khẩu gạo không được giao dịch, ký kết hợp đồng xuất khẩu gạo hoặc để bên mua tái xuất khẩu gạo vào thị trường có hợp đồng tập trung nêu trên trong thời gian từ nay (6/6/2017) đến khi hai tổng công ty kết thúc giao dịch và ký kết hợp đồng”- VFA đề nghị.
Thậm chí, Hiệp hội này còn nhấn mạnh sẽ báo cáo Bộ Công Thương các trường hợp vi phạm được phát hiện để bộ này xem xét, xử lý theo quy định.
Quy định không còn phù hợp
Theo tìm hiểu, VFA đã dựa vào khoản 1, Điều 15 của Thông tư số 44/2010/TT-BCT ngày 31/12/2010 của Bộ Công Thương quy định chi tiết một số điều của Nghị định 109/2010/NĐ-CP ngày 4/11/2010 của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo để đưa ra đề nghị nói trên.
Quy định này “cấm cửa” thương nhân không được giao dịch, ký kết hợp đồng xuất khẩu gạo hoặc để bên mua tái xuất gạo vào thị trường có hợp đồng tập trung trong thời gian quy định, trừ trường hợp được Bộ Công Thương chấp thuận bằng văn bản.
Theo ông Phạm Thái Bình, Giám đốc Cty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An, quy định cấm thương nhân xuất khẩu gạo vào thị trường tập trung đã rất nhiều lần bị cộng đồng DN lên tiếng phản đối vì nó đi ngược lại xu hướng tự do thương mại.
Ông Bình cho rằng quy định này rất khó hiểu vì Việt Nam đang rất cần bán nhiều gạo. Theo vị này đã là thị trường tập trung, tức có tiếng nói của Chính phủ, tiếng nói của Bộ Công Thương thì lẽ ra việc ký kết sẽ thuận tiện hơn so với ký kết hợp đồng thương mại. Vậy tại sao lại cấm thương nhân ký hợp đồng thương mại để tập trung cho hợp đồng tập trung?
Được biết, trước sự phản ứng của cộng đồng DN, VFA cho biết vừa có văn bản cho phép các thương nhân được ký hợp đồng thương mại ở thị trường tập trung trở lại đối với các loại gạo thơm, nếp và tấm. Tuy nhiên, đại diện nhiều DN và chuyên gia cho rằng động thái trên của VFA là chưa đủ.
Nhiều DN kiến nghị cần nhanh chóng gỡ bỏ những quy định mang tính “trói buộc”, gây cản trở cho DN trong bối cảnh xuất khẩu gạo của Việt Nam ngày càng sụt giảm như hiện nay. Muốn thế, Bộ Công Thương, đơn vị đang chủ trì soạn thảo nghị định sửa đổi Nghị định 109/2010/NĐ của Chính phủ phải bãi bỏ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo được cho là đang tạo môi trường kinh doanh bất bình đẳng, đi ngược với xu thế tự do thương mại có tại dự thảo nghị định này.
Bình luận về công văn của VFA, TS. Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) cho rằng, đã đến lúc Hiệp hội này cần thay đổi cách làm cho phù hợp với thực tế của đất nước. Cần thực sự là tổ chức đại diện quyền lợi cho DN thành viên, thay vì tự cho mình cái quyền của một cơ quan hành chính.
“Phải biết quan tâm đến hoạt động thường ngày đa dạng và phức tạp của DN, chứ không phải thích làm gì thì làm để cho DN sống chết mặc bay bằng những công văn gọn lỏn. Cần hấp thu tinh thần kiến tạo của thời thế 4.0. Cần hiểu rõ vai trò phục vụ của mình” - TS. Thành nói.