Việt Nam có lợi thế phát triển khu thương mại tự do
FTZ là mô hình đã quen thuộc trên thế giới nhưng loại hình này vẫn còn mới mẻ tại Việt Nam. Mặc dù vậy, Việt Nam lại được nhận diện có vị trí địa lý đặc biệt thuận lợi cho việc phát triển các FTZ với việc nằm ở trung tâm của khu vực Đông Nam Á, cùng đường bờ biển dài 3.260km, Việt Nam là cầu nối quan trọng giữa các quốc gia trong khu vực và thế giới. Thêm vào đó, vị trí gần các tuyến đường hàng hải quốc tế giúp Việt Nam thuận lợi trong việc giao thương và vận chuyển hàng hóa.
Ở Việt Nam, hiện Quốc hội mới đồng ý thông qua việc thí điểm thành lập FTZ Đà Nẵng gắn với cảng biển Liên Chiểu để thực hiện thí điểm các cơ chế, chính sách nhằm mục tiêu thu hút đầu tư, tài chính, thương mại, du lịch và dịch vụ chất lượng cao.
Quy hoạch thành phố Hải Phòng được phê duyệt tại Quyết định số 1516/QĐ-TTg ngày 02/12/2023 của Thủ tướng Chính phủ cũng đã đề ra nhiệm vụ nghiên cứu phát triển FTZ trong Khu kinh tế ven biển phía Nam thành phố. Theo báo cáo Logistics Việt Nam 2024 “việc thành lập Khu kinh tế ven biển phía Nam Hải Phòng gắn với xây dựng FTZ, khu phi thuế quan nhằm vận dụng những cơ chế, chính sách, kinh nghiệm, cách làm hay ở trong nước và quốc tế về thương mại tự do, áp dụng tại Hải Phòng. Các ngành công nghiệp, dịch vụ chính được hoạt động trong FTZ như: sản xuất dược phẩm, hóa chất; sản xuất, lắp ráp ô tô, đồ điện tử công nghiệp; hàng tiêu dùng điện, điện tử; chế biến nông sản chất lượng cao để xuất khẩu; lọc hóa dầu, thương mại điện tử...”.
Đáng chú ý, theo đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp Logistics Việt Nam, bên cạnh những khu vực trọng điểm về hàng hải như Đà Nẵng, Hải Phòng, Bà Rịa - Vũng Tàu đã được Chính phủ phê duyệt Quy hoạch thí điểm thành lập FTZ, nhiều khu vực khác như Lạng Sơn - nơi có cửa khẩu đường bộ lớn nhất nước, hay Đồng Nai với sân bay Long Thành cũng đang được cân nhắc thành lập FTZ.
Cần có chính sách pháp lý xây dựng khu thương mại tự do
Cho đến thời điểm hiện nay, Việt Nam chưa có FTZ nào được hình thành. Hệ thống pháp luật của Việt Nam cũng chưa có quy định về trình tự, thủ tục, thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, quyết định thành lập, mô hình quản lý, cơ chế hoạt động, phân cấp quản lý trong FTZ. Thời gian qua, Việt Nam đã từng bước tiếp cận mô hình này thông qua việc phát triển những loại hình khu có quy mô nhỏ hơn như: khu chế xuất, khu phi thuế quan trong khu kinh tế, các kho ngoại quan, cửa hàng miễn thuế... Hiện, các quy định pháp luật liên quan cũng chủ yếu tập trung vào các khu kinh tế và khu chế xuất, nhưng không đề cập chi tiết đến các FTZ.
Tại Diễn đàn Logistics 2024 mới được tổ chức gần đây, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới, tham gia tích cực vào các hiệp định thương mại tự do và với lợi thế địa kinh tế thì việc nghiên cứu, đề xuất triển khai xây dựng, thành lập và phát triển mô hình các FTZ nên được thực hiện sớm để tận dụng thời cơ, góp phần đưa ngành dịch vụ logistics Việt Nam có nhiều cơ hội phát triển và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng logistics toàn cầu.
Ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết: "Hiện nay chúng ta đang có điểm vướng trong xây dựng FTZ, đó là thiếu thể chế. Do đó, trong thời gian tới, khi Chính phủ sửa đổi Nghị định số 35/2022 quy định về quản lý khu công nghiệp, khu kinh tế và đưa thêm nội hàm về FTZ, sẽ mở cánh cửa để FTZ phát triển".
Báo cáo Logistics Việt Nam 2024 cũng cho rằng, để phát triển FTZ tại Việt Nam, cần có các bước đi cụ thể. Trước hết, cần hoàn thiện khung pháp lý, xây dựng và ban hành các quy định pháp lý cụ thể về trình tự, thủ tục, thẩm quyền quyết định đầu tư, thành lập, quản lý và cơ chế hoạt động của FTZ. Tiếp theo, cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến về FTZ để nâng cao nhận thức của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng về lợi ích và cơ hội từ FTZ.
Ngoài ra, cũng cần tham khảo và học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã thành công trong việc phát triển FTZ như Hoa Kỳ, Hàn Quốc, UAE (Dubai), Trung Quốc, Brazil, Singapore và Panama. Cùng với đó, triển khai các dự án thí điểm FTZ tại một số địa phương có tiềm năng để đánh giá hiệu quả và rút kinh nghiệm trước khi mở rộng ra toàn quốc cũng là một giải pháp quan trọng.
Đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA) nhận định, dù có nhiều lợi thế nhưng Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực đã có các FTZ phát triển như Singapore, Thái Lan và Malaysia. Những quốc gia này có khung pháp lý hoàn thiện, cơ sở hạ tầng hiện đại và các chính sách ưu đãi hấp dẫn, tạo ra áp lực cạnh tranh lớn đối với Việt Nam trong việc thu hút đầu tư và phát triển FTZ. Ngoài ra, các quốc gia này cũng có kinh nghiệm quản lý và vận hành FTZ hiệu quả, làm cho việc cạnh tranh trở nên khó khăn hơn.
