Lượng án phải thi hành không ngừng gia tăng
Tổng kết 14 năm thi hành Luật, Bộ Tư pháp cho biết, cùng với tình trạng số lượng việc, tiền thụ lý ngày càng cao, biên chế được giao cho ngành Thi hành án dân sự (THADS) ngày càng cắt giảm dẫn đến áp lực đối với chấp hành viên ngày càng lớn. Tỷ lệ bình quân số việc THADS phải thi hành trên mỗi chấp hành viên rất cao, như năm 2018 là 222 việc, tương ứng với số tiền 43 tỷ đồng/chấp hành viên; năm 2019 là 232 việc, tương ứng với số tiền 66 tỷ đồng/chấp hành viên; năm 2020 là 216 việc, tương ứng với 72 tỷ đồng/chấp hành viên. Còn đến nay, thống kê mới nhất, mỗi chấp hành viên phải tổ chức thi hành 233 việc với số tiền trên 127 tỷ đồng.
Cá biệt ở nhiều địa phương có lượng án lớn, số việc chấp hành viên phải thụ lý thi hành gấp nhiều lần trung bình trung của cả nước. Đơn cử ở Cà Mau, đứng thứ 7 cả nước về số lượng vụ việc phải thi hành án, theo thống kê 7 tháng qua, với tổng số 24.481 vụ việc và xếp thứ 15 toàn quốc với tổng số tiền phải thi hành án trên 7.870 tỷ đồng. Có những thời điểm, mỗi chấp hành viên của THADS tỉnh Cà Mau phải xử lý số lượng vụ việc rất nhiều, có người phải xử lý hơn 600 vụ việc trong một năm.
Hay như tại TP Hồ Chí Minh, đơn vị có số thụ lý phải thi hành về việc và về tiền lớn nhất cả nước, trong đó có nhiều vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế như: án Hứa Thị Phấn, Phạm Công Danh, Huỳnh Thị Huyền Như, Trần Phương Bình, Alibaba và đặc biệt là vụ án Vạn Thịnh Phát. Bình quân mỗi chấp hành viên thuộc các cơ quan THADS TP Hồ Chí Minh phải thụ lý trên 290 việc và gần 360 tỷ đồng năm 2021; trên 320 việc và trên 450 tỷ đồng năm 2023. Con số hiện nay đang gia tăng qua từng năm.
Cũng tại TP Hồ Chí Minh, số liệu thống kê cho thấy, từ năm 2021 đến 2024 đã có đến 53 công chức nghỉ việc, chuyển công tác, ngoài ra từ năm 2024 đến nay cũng đã thực hiện tinh giản biên chế đối với một số trường hợp, nguyên nhân phần lớn vẫn là do áp lực quá lớn từ công việc thi hành án, trong khi hoàn toàn không có cơ chế bảo vệ, bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp đối với công chức thuộc Hệ thống THADS (như đội ngũ công chứng viên được tham gia bảo hiểm nghề nghiệp hoặc cơ quan Tòa án có cơ chế xét xử qua hai cấp Tòa giúp hạn chế rất nhiều rủi ro trong quá trình tác nghiệp).
Tính đến thời điểm tháng 4/2025, toàn hệ thống THADS đã có đến hơn 1.000 công chức thi hành án có nguyện vọng xin nghỉ sớm đang được Tổng cục THADS tổng hợp, thẩm định, tham mưu giải quyết chế độ chính sách.
Nhìn vào con số thống kê và những khó khăn trong tác nghiệp như đã đề cập ở những bài báo trước cho thấy, chấp hành viên trong hệ thống THADS đang phải gánh chịu những áp lực rất lớn từ nhiều phía. Những áp lực này không chỉ đến từ khối lượng công việc khổng lồ, mà còn từ sự thiếu hụt cơ chế bảo vệ và hỗ trợ, sự tinh gọn bộ máy và cả phản ứng tiêu cực từ người dân.
Một trong những bất cập của Luật THADS sau 15 năm thi hành được chỉ ra là chưa có cơ chế phù hợp để bảo vệ chấp hành viên, người làm công tác THADS; bảo đảm nguồn lực cho hệ thống THADS trong bối cảnh chuyển đổi số và yêu cầu nâng cao hiệu quả công tác THADS. Mặc dù cơ chế bảo vệ đội ngũ làm công tác THADS đã được Bộ Chính trị ban hành (Quy định số 183-QĐ/TW ngày 18/9/2024 của Bộ Chính trị về bảo vệ cơ quan, tổ chức, người thi hành công vụ trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án), tuy nhiên cần thời gian để thể chế hóa và tổ chức thực hiện trên thực tiễn.
Bên cạnh đó, chính quy trình thủ tục rắc rối, kéo dài không cần thiết khiến cho chấp hành viên mất rất nhiều thời gian, công sức, tốn kém ngân sách nhà nước chính bởi các quy định của Luật THADS hiện hành. Nhiều thủ tục tổ chức thi hành án chưa rõ thời hạn phải hoàn thành cũng như kết thúc thực hiện ở từng khâu, giai đoạn, công việc dẫn đến kéo dài thời gian tổ chức thi hành án, dễ xảy ra vi phạm hoặc tiêu cực.
Hạn chế việc chấp hành viên tiếp xúc đương sự
Chấp hành viên Huỳnh Lâm Uyên, Chi cục THADS huyện Ngọc Hiển, Cà Mau cho rằng: Chấp hành viên là người trực tiếp thực hiện cưỡng chế, nhưng không có cơ chế bảo vệ pháp lý rõ ràng khi bị tố cáo sai hoặc đối mặt phản ứng gay gắt từ người dân. Trong một số trường hợp, việc xử lý không kịp thời hành vi tái chiếm sau cưỡng chế đã làm mất hiệu lực thi hành án, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của bên được thi hành án.
| |
Cục trưởng Cục THADS tỉnh Kiên Giang Nguyễn Văn Vũ. |
Ngành THADS đang gánh trên vai trách nhiệm thực hiện các bản án đã có hiệu lực pháp luật - điều vốn dĩ cần được cả xã hội tôn trọng. Tuy nhiên, theo chấp hành viên Lâm Uyên, chính các chấp hành viên - người trực tiếp tổ chức cưỡng chế, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bên được thi hành án - lại trở thành đối tượng dễ bị tấn công, hiểu lầm, đe dọa. Đằng sau mỗi vụ cưỡng chế, là một chấp hành viên phải “đứng mũi chịu sào”. Họ cần được nhìn nhận, bảo vệ và hỗ trợ đúng mức để tiếp tục làm tròn trọng trách. Đồng thời, kết hợp hài hòa việc đẩy mạnh truyền thông, tuyên truyền về nghĩa vụ thi hành án để thay đổi nhận thức trong Nhân dân cũng như xử lý nghiêm hành vi cản trở hoặc gây bất lợi đối với lực lượng thi hành án theo quy định pháp luật.
Ở một góc độ khác, Chấp hành viên Nguyễn Thanh Bình, Chi cục trưởng Chi cục THADS huyện Tân Hiệp, tỉnh Kiên Giang đề xuất, cần giảm đến mức tối đa các thủ tục trong thi hành án, nhất là liên quan đến tống đạt văn bản về thi hành án cho đương sự; giảm bớt các quyền của người phải thi hành án và tăng thẩm quyền cho chấp hành viên về thực chất (trong xác minh điều kiện THA tại các tổ chức tín dụng...); bảo đảm mạng lưới thông tin thông suốt nhằm đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong thi hành án: trả tạm ứng án phí cho đương sự, xác minh điều kiện thi hành án qua tích hợp VNeID; tăng chế độ đãi ngộ và có cơ chế bảo vệ cho cán bộ, chấp hành viên khi thi hành công vụ.
Ông Nguyễn Văn Vũ, Cục trưởng Cục THADS Kiên Giang nhận định, trong bối cảnh tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả thì đòi hỏi ở chúng ta xây dựng pháp luật ở các khía cạnh. Thứ nhất, dựa trên nền tảng quy định đó 183 của Bộ Chính trị. Theo đó, tiến hành sửa đổi Luật THADS theo hướng đơn giản các cái quy trình về thủ tục; tập trung ứng dụng công nghệ thông tin số hóa, từ những việc như đưa vào luật từ việc gửi đơn yêu cầu thi hành án, tạm ứng án phí thi hành án, hỗ trợ trực tuyến thi hành án, khai thác các thông tin về tài sản về thi hành án bao gồm tài khoản, đất đai và tài sản minh bạch hơn. Có thể khai thác thông tin qua hệ thống VNeID của căn cước công dân để làm sao chấp hành viên xác minh tài sản một cách nhanh nhất, đặc biệt tránh việc mà tẩu tán tài sản đối với các vụ án kinh tế, tham nhũng cũng như các vụ án dân sự. Bởi nhiều trường hợp, khi đương sự thấy rằng họ không thể thắng kiện thì họ đã tiến hành tẩu tán tài sản, do đó phải có cách kiểm soát chặt chẽ hơn, bảo đảm công tác thi hành án sau này.
Thứ hai, khi thực hiện nhiệm vụ của mình thì chấp hành viên cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, hạn chế tiếp xúc với đương sự, thay vào đó sử dụng ứng dụng công nghệ số. Chỉ tiếp xúc trong những trường hợp thực sự cần thiết.
Thứ ba, là cơ chế bảo vệ chấp hành viên. Cần sử dụng lực lượng, phương tiện, biện pháp để phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn, xử lý các hành vi vi phạm, xâm phạm hoặc đe dọa xâm phạm cơ quan, tổ chức, người thi hành công vụ và người thân của người thi hành công vụ trong hoạt động tố tụng, thi hành án, đồng thời bảo vệ người thân của họ như quy định 183 đã nêu.
Bên cạnh đó, cần hạn chế quyền của người phải THA. Hiện nay, một số nội dung về nguyên tắc phải là nghĩa vụ trách nhiệm của đương sự phải thực hiện nhưng chuyển thành trách nhiệm của chấp hành viên phải thực hiện thay. Chấp hành viên phải tự mình áp dụng biện pháp bảo đảm nhằm ngăn chặn việc tẩu tán, hủy hoại tài sản, trốn tránh việc thi hành án là chưa phù hợp.
Với những bất cập trong các quy định và thực tiễn THADS, nhiều ý kiến cho rằng, sửa Luật THADS lần này một cách căn cơ là điều kiện tốt để giảm tải công việc cho chấp hành viên, giúp minh bạch các thủ tục và nâng cao hiệu quả hoạt động THADS.
Người thi hành công vụ trong hoạt động tố tụng, thi hành án được bảo vệ gồm: Thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan điều tra, viện trưởng, phó viện trưởng viện kiểm sát, chánh án, phó chánh án tòa án; thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan quản lý và cơ quan thi hành án hình sự, dân sự; điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, hội thẩm, chấp hành viên, giám thị, phó giám thị, giám định viên tư pháp, cán bộ điều tra, kiểm tra viên, thư ký tòa án, thẩm tra viên, cán bộ thi hành án hình sự, cán bộ thi hành án dân sự và người có thẩm quyền khác trong lãnh đạo, chỉ đạo, thực hiện hoạt động tố tụng, thi hành án theo quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Người thân của người thi hành công vụ trong hoạt động tố tụng, thi hành án được bảo vệ gồm: Vợ (chồng), cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ (chồng), mẹ vợ (chồng), cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi theo quy định của pháp luật.
(Trích Quy định số 183-QĐ/TW ngày 18/9/2024 của Bộ Chính trị về bảo vệ cơ quan, tổ chức, người thi hành công vụ trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án)