Theo thống kê của Trung tâm Hỗ trợ đào tạo và Cung ứng nhân lực (Bộ Giáo dục và Đào tạo), năm 2021, số sinh viên tốt nghiệp làm đúng ngành đào tạo là 56%, số có việc làm liên quan đến ngành đào tạo là 25%; số có việc làm không liên quan đến ngành đào tạo là 19%.
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội thông tin, trong quý II-2022, xu hướng tuyển dụng của thị trường lao động đối với nhân lực trình độ đại học là 49,7%; cao đẳng và trung cấp là 30,5%. Trong khi đó, nhu cầu của người tìm việc có trình độ đại học là 61,1%; cao đẳng và trung cấp là 33%.
Ông Bùi Văn Linh - Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ đào tạo và cung ứng nhân lực – Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, các con số thống kê đều cho thấy có sự chênh lệch đáng kể giữa cung và cầu lao động. Điều này phần nào phản ánh những bất cập trong công tác hướng nghiệp, phân luồng trong các cơ sở giáo dục cũng như quá trình tự định hướng và lựa chọn nghề nghiệp của người học.
Chuyên gia hỗ trợ đào tạo và cung ứng nhân lực nhận định, việc học sai ngành, chọn sai trường, thiếu việc làm, thiếu kỹ năng làm việc... là những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng giới trẻ ra trường sẽ thất nghiệp hay khó tìm việc làm tốt.
PGS.TS Trần Thành Nam - Chủ nhiệm Khoa Các khoa học Giáo dục (ĐHQG Hà Nội) có quan điểm tương tự. Theo ông Nam, nguyên nhân dẫn đến việc tỷ lệ lao động có trình độ cao đẳng, đại học thất nghiệp phần lớn đến từ 3 yếu tố. Thứ nhất là sinh viên chọn nhầm nghề, học sai ngành. Thứ hai là việc hướng nghiệp xa rời thực tiễn bối cảnh nghề nghiệp. Và cuối cùng là do lao động chưa trang bị được kỹ năng và thái độ để thích ứng, dẫn đến việc không thể gắn bó lâu dài với nghề.
Dựa theo tình hình thực tế, PGS.TS Trần Thành Nam còn chỉ ra những sai lầm thường gặp của người trẻ hiện tại khi chọn nghề. Tiêu biểu phải kể đến như tư tưởng chọn nghề chỉ dựa vào năng lực học tập, chọn nghề theo trào lưu, chọn nghề vì lý do kinh tế, chọn nghề được xã hội trọng vọng, tư tưởng học gì cũng được miễn là Đại học...
Các nhà làm công tác đào tạo nhân lực cho rằng, nếu học sinh, sinh viên không được hỗ trợ hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp đúng đắn, vấn đề này có thể trở thành "quả bom hẹn giờ" tác động tiêu cực tới nền kinh tế, cũng như sự ổn định và phát triển ở mỗi quốc gia.
Chính vì vậy, việc hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên đang là mối quan tâm hàng đầu của mỗi cá nhân, gia đình, nhà trường, và xã hội.