Về nguyên nhân hình thành cồn cát này, Viện Đào tạo và Khoa học ứng dụng miền Trung cùng nhóm tư vấn cho rằng, bùn cát từ bờ Bắc và Nam bị sóng và dòng chảy ven bờ đẩy về khu vực cửa sông Thu Bồn. Qua nhiều năm số bùn cát này bồi tụ ở khu vực bãi triều và vào mùa khô sóng biển đẩy bùn cát vào phía trong sông, gặp trận lũ năm 2017 lại đẩy ra rồi vun cao thành cồn nằm cách bờ biển Cửa Đại hơn một km.
TS Mai Cao Trí, thành viên nhóm tư vấn nói, diễn biến hình thành cồn cát này tương đồng với với xu thế dịch chuyển của một cồn cát khác trong quá khứ. Vào năm 1988, trên vùng biển Cửa Đại từng có cồn cát hình thành cách bờ hai km, mỗi năm dịch chuyển một đoạn ngắn, đến năm 1995 hợp nhất với bờ biển Cửa Đại, sau đó bị xói lở dần.
Theo ông Trí, trong năm 2019, cồn cát ngoài khơi biển Cửa Đại dịch chuyển 120m, với tốc độ này khoảng 10 năm tới cồn cát sẽ tiến sát bờ biển “giống như cồn cát trước đây”.
Không đồng tình với nhận định trên, ông Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch TP Hội An cho rằng, qua nhiều lần khảo sát cho thấy xu thế bồi tụ lên cồn cát chủ yếu ở ngoài vào, “chứ không phải từ trong sông ra như nhận định nêu trên của đơn vị tư vấn”. “Bằng kinh nghiệm công tác nhiều năm ở Hội An, tôi thấy nguồn cát hình thành ở cồn có mối quan hệ mật thiết với tình trạng bờ biển Cửa Đại bị sạt lở”, ông Hùng nhấn mạnh.
Ông Tạ Ngọc Tân, Vụ Khoa học công nghệ hợp tác quốc tế (Tổng cục Phòng chống thiên tai) cho rằng, việc so sánh cồn cát hiện nay với đảo cát hình thành năm 1988 là “khập khiễng”. Ông Tân phân tích, trước đây trên thượng nguồn sông Thu Bồn chưa có thủy điện, chưa xây cầu cống và chưa xảy ra tình trạng khai thác cát như hiện nay.
“Nhóm tư vấn đánh giá 10 năm tới cồn cát dịch chuyển về phía Bắc, nhưng chỉ trong năm nay diện tích cồn cát đã giảm 1,5ha, liệu 10 năm tới nó còn không, đây là vấn đề cần làm rõ”, ông Tân nói.
Trước ý kiến khác nhau, GS.TS Nguyễn Thế Hùng, chuyên gia thủy lợi cho rằng, chính quyền địa phương “trước mắt nên giữ nguyên hiện trạng cồn cát, tránh can thiệp bằng sức người”.
Ông Nguyễn Văn Hải, Cục phó Cục Ứng phó và Khắc phục hậu quả thiên tai cho rằng, “đây là vấn đề phức tạp, đơn vị tư vấn cần tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu trong thời gian tới để đưa ra các nhận định chính xác hơn”.
Cồn cát trên biển Cửa Đại nằm ngoài cửa sông Thu Bồn, xuất hiện từ năm 2017, khoảng cách gần nhất từ cồn cát đến đất liền 1,4km. Qua 18 lần quan trắc, cơ quan chức năng ghi nhận trước tháng 5/2019 cồn cát rộng 14,1ha, nhưng đến tháng 11 còn 12,6ha.
