Tăng nhanh sát ngưỡng
Theo TTNC, trong giai đoạn 2011- 2015, nợ công gia tăng nhanh chóng với mức 16,7%/năm. Đến cuối năm 2015, về số tuyệt đối, dư nợ công lên đến 2.608 nghìn tỷ đồng, gấp 1,9 lần so với cuối năm 2011 (1.393 nghìn tỷ đồng); về số tương đối, nợ công/GDP ở mức 62,2%, áp sát ngưỡng kiểm soát 65% của Quốc hội.
Đáng lưu ý, nhiều chuyên gia cho rằng quy mô nợ công thực tế có thể đã cao hơn so với mức công bố do cách thức xác định nợ công của Việt Nam và một số tổ chức quốc tế uy tín có sự khác biệt.
Cụ thể, nợ công theo tiêu chuẩn Việt Nam dựa trên nguyên tắc: trách nhiệm thanh toán thuộc về chủ thể đi vay; còn nợ công theo tiêu chuẩn
quốc tế được xác định trên cơ sở: chủ sở hữu thực sự hay pháp nhân đứng sau chủ thể đi vay phải có trách nhiệm thanh toán. Theo đó, nợ công theo tiêu chuẩn quốc tế sẽ bằng nợ công theo tiêu chuẩn Việt Nam cộng với nợ của Ngân hàng Nhà nước, các doanh nghiệp nhà nước, tổ chức bảo hiểm xã hội và an sinh xã hội và một số địa phương. Căn cứ theo tiêu chuẩn quốc tế, nhiều chuyên gia đưa ra ước tính và cho rằng tỷ lệ nợ công/GDP của Việt Nam đã vượt mức 100%.
“Theo thông lệ quốc tế, ngưỡng nợ công tối ưu (nhằm đảm bảo nợ công là động lực giúp tăng trưởng kinh tế) thông thường cho các nước phát triển là 90%, các nước đang phát triển có nền tảng tốt là 60% và có nền tảng kém là 30-40%.Vì vậy, mức ngưỡng nợ công/GDP được Quốc hội đề ra là 65% là phù hợp với thông lệ quốc tế; và việc vượt ngưỡng tối ưu có thể tiềm ẩn rủi ro…” - Báo cáo của TTNC lưu ý.
Áp lực
Mặc dù, theo các tổ chức quốc tế và trong nước, khả năng vỡ nợ của Việt Nam là khá thấp, nhưng trên thực tế, nợ công vẫn đang là vấn đề cấp bách, bởi chỉ tiêu nợ phải trả (nợ gốc và lãi) có nguy cơ tiến sát vượt ngưỡng cảnh báo và nghĩa vụ trả nợ tăng nhanh trong khi nguồn trả nợ công không bền vững.
Hiện nghĩa vụ trả nợ nước ngoài trung, dài hạn/thu ngân sách nhà nước (NSNN) đã tăng lên 22,3% (ngưỡng an toàn 25%), chỉ tiêu nghĩa vụ trả nợ/thu NSNN tăng lên 38% vào năm 2014 và 45% năm 2015; hệ quả là, tình trạng vay để trả nợ gốc ngày càng tăng, lên đến 80.000 tỷ năm 2014 và 150.000 tỷ năm 2015. Tuy nhiên, khả năng gia tăng thu ngân sách/GDP giảm mạnh, cụ thể năm 2011 là 25,9% xuống 22,1% năm 2015 và dự kiến tiếp tục giảm.
Cùng với những hạn chế trong quản lý nợ công, TTNC chỉ ra 3 bất cập lớn trong sử dụng nợ công, đó là: Hiệu quả sử dụng không cao; một phần đáng kể của nợ công được sử dụng để trả nợ thay cho đầu tư phát triển; và cơ cấu chi ngân sách không bền vững, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nợ công.
Đáng ngại, trong thời gian tới, nợ công vẫn đang đứng trước áp lực tăng do: Cơ cấu thu chi ngân sách (sự sụt giảm của tỷ lệ thu ngân sách/GDP trong khi nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng khoảng 10-12% GDP/năm giai đoạn 2015- 2020 vượt xa khả năng của NSNN); yêu cầu tăng trưởng kinh tế gây áp lực nên nợ công (Mục tiêu tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2016-2020 đã được xác định ở mức 6,5-7%/năm, mức khá tham vọng trong bối cảnh hiện nay); và nợ ưu đãi nước ngoài sẽ giảm dẫn tới yêu cầu về các nguồn thay thế (giảm dần vốn ODA ưu đãi sau khi đạt đỉnh vào 2009).
Hoàn thiện bộ máy
Các chuyên gia của TTNC đặc biệt lưu ý đến việc hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý nợ công, trong đó đề xuất cần sớm xem xét thành lập Ủy ban Giám sát và Kiểm soát nợ công (trực thuộc Quốc hội). Ủy ban này có chức năng: Giám sát các vấn đề nợ công và NSNN; giám sát, chỉ đạo hoạt động và sự phối hợp của các đơn vị liên quan tới các vấn đề trên; cấp phép và giám sát hoạt động của các cơ quan chuyên môn cao được phép cung cấp dịch vụ tư vấn và đấu thầu cho dự án dùng vốn nợ công; tham mưu cho Quốc hội về việc ban hành luật, trong đó có quy định về đãi ngộ/ chế tài đối với cá nhân liên quan tới hoạt động quản lý, sử dụng và giám sát nợ công; phê duyệt và giám sát các quyết định về NSNN, khoản vay và cho vay từ nguồn nợ công với một giá trị tối thiểu cho trước; dưới mức ngưỡng này, Bộ Tài chính tự xử lý, Ủy ban chỉ giám sát.
Cùng với đó, Bộ Tài chính cần: Đưa ra văn bản hướng dẫn thi hành Luật về nợ công, quản trị rõ ràng; xây dựng hệ thống quốc gia về khai báo các khoản vay; trong thẩm quyền được giao, tự ra quyết định về NSNN, phê duyệt các khoản vay và đầu tư trên cơ sở tham khảo ý kiến của các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp đã được Ủy ban Giám sát và Kiểm soát nợ công chấp thuận.
“Chính phủ cần giao Bộ Tài chính làm đầu mối xây dựng đề án nâng cao hiệu quả quản lý nợ công ngay trong quý 3/2016, để chính thức triển khai từ cuối năm 2016 hoặc đầu năm 2017” - TTNC đề nghị.