Trong tiết trời ấm áp những ngày đầu xuân, chúng tôi được dịp đến Mường Chanh (Mai Sơn), vùng đất cư trú lâu đời của đồng bào dân tộc Thái để tìm hiểu nét đẹp nghề làm chum cổ xưa nổi tiếng một thời. Mường Chanh cách thành phố Sơn la hơn 20km. Người dân nơi đây kể rằng, sâu phía dưới những thửa ruộng chứa một loại đất sét mà tạo hóa đã ban tặng cho vùng đất này, vừa mềm, vừa dẻo mà ít nơi nào có.
 |
Một mẻ chum vừa mới ra lò được chính bàn tay của những người kinh nghiệm trong bản làm ra. |
Trong cuộc sống sinh hoạt, người Thái Mường Chanh họ đã dùng loại đất này nhào nặn, sáng chế ra những chiếc chum, vại kích thức to cỡ vài người ôm làm dụng cụ cất đồ dùng, bảo quản lương thực thực phẩm… để tránh sự phá hoại của côn trùng, chuột, gián và ẩm ướt... từ đó sinh ra nghề làm chum ở Mường Chanh.
Mọi người nói rằng, nghề làm chum của người Thái ở Mường Chanh có từ nhiều đời trước truyền lại. Trước đây, nhà nào cũng có người biết làm, đàn ông, đàn bà, già trẻ… đều biết. Mới đầu, người dân làm phục vụ sinh hoạt trong gia đình, sau rồi người dân ở các địa phương cũng biết và họ mang đồ đạc, tiền bạc đến trao đổi như: Vải lụa, con gà, lợn, rồi dần trở thành hàng hóa.
 |
Loại đất dùng để làm nên những chiếc chum. |
Ông Hoàng Văn Nam, ở bản Noong Ten (Mường Chanh) người có thâm niên lâu năm làm gắn bó với nghề làm chum nói rằng: Việc làm chum thì người già trong bản không ai là không biết, trước đây được các ông bà truyền dạy cho. Hơn nữa, ngày trước cuộc sống thiếu thốn người dân trong bản học công việc làm chum là để kiếm tiền nên nhà nhà làm chum. Ngày nào cũng vậy, xong công việc đồng áng tranh thủ lúc thời gian rảnh, bà con trong bản lại bắt tay vào công việc làm chum.
Theo ông Nam, muốn có những chiếc chum đẹp và bền phải làm từng bước một, từ khâu chọn đất, gia công đất, nặn, quay bàn xoay, xếp chum vào lò đến khâu nung chum… tất cả phải làm theo một trình tự nhất định. Quan trọng nhất trong các bước là khâu nung chum, đây là khâu quyết định để có những chiếc chum tốt và bền.
Người Thái Mường Chanh chủ yếu bằng thủ công, ít có sự tác động của máy móc, chính vì vậy chum ở Mường Chanh luôn khác so với chum vùng khác, mẫu mã, hoa văn không đẹp bằng chum nhập nhưng không vì thế mà thiếu khách mua. Ngược lại, chum đất Mường Chanh được rất nhiều người săn đón, ngay cả hiện tại khi nghề làm chum đang mai một, số người làm chum ít đi, sản phẩm chum bây giờ không còn được như trước nhưng nhiều người vẫn tìm mua đồ chum Mường Chanh.
Để làm làm được một mẻ chum chất lượng phải trải qua rất nhiều công đoạn, từ khâu chọn đất, lọc đất, nặn, giã… làm sao cho đất thật mềm dẻo, sau đó đem nặn thành khuôn rồi cho vào lò nung. Nung chum là khâu hết sức quan trọng, nó quyết định thành bại của cả mẻ chum. Hầu hết chất đốt đều lấy cây làm củi đốt, khi nung phải giữ nhiệt độ trong lò luôn nóng ở nhiệt độ cao, nung khoảng 24 tiếng, sau đó ủ để khoảng 4 -5 ngày mới lấy chum trong lò ra. Chính điều này nó tạo nên đặc điểm riêng biệt của chum Mường Chanh.
 |
Chum Mường Chanh rất chắc và bền. |
Ông Cầm Văn Nhất, Chủ tịch UBND xã Mường Chanh chia sẻ: Hiện nay, người làm chum ở Mường Chanh không còn nhiều nhưng nhiều người vẫn rất chuộng, bởi chum, vại Mường Chanh rất bền, nếu dùng đựng nước hoặc ngâm rượu rất tốt, mà không có chum nơi nào sánh bằng. Bởi vậy, rất nhiều khách hàng tìm đến Mường Chanh để sưu tầm, mua chum cổ.
Thời gian tới, xã đang rất muốn khôi phục lại nghề truyền thống làm chum thành một sản phẩm du lịch trải nghiệm thu hút du khách đến với Mường Chanh. Thực tế đã có rất nhiều người đến đây họ muốn được trải nghiệm nghề làm chum của người dân bản địa. Điều này sẽ mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế - xã hội cho xã, cũng như góp phần tăng thu nhập cho người dân.
