Ưu tiên công tác GPMB, hỗ trợ tái định cư
Theo ông Vũ Hồng Phương, hiện nay hồ sơ dự án bao gồm: báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, hồ sơ ranh giới GPMB tuyến, các ga và tọa độ tim tuyến đã được Bộ Xây dựng trình Chính phủ phê duyệt và gửi 15 địa phương. Đây là cơ sở quan trọng để các địa phương rà soát sơ bộ nhu cầu tái định cư, phục vụ triển khai công tác GPMB. Cùng với đó, Ban QLDA đường sắt đã cử cán bộ tham gia Ban Chỉ đạo GPMB của các địa phương, nhằm phối hợp đẩy nhanh tiến độ.
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam có chiều dài 1.541km, điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội), điểm cuối tại ga Thủ Thiêm (TP HCM), đi qua 20 tỉnh, thành phố. Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính, số địa phương còn lại là 15. Quy mô dự án gồm 23 ga, trong đó có 5 ga hàng hóa. Nhu cầu sử dụng đất sơ bộ khoảng 10.827ha. Dự kiến, khoảng 120.836 hộ dân phải tái định cư. UBND các tỉnh, thành đã giao nhiệm vụ cụ thể và xác định rõ đơn vị chủ trì công tác GPMB tại địa phương.
Một số địa phương đã có chuyển động tích cực, trong đó, tỉnh Ninh Bình đã thành lập Ban Chỉ đạo GPMB và Tổ giúp việc. Ngoài ra, Bình Thuận, Phú Yên, Hà Tĩnh, Thanh Hóa và Ninh Bình đã hoàn tất bước rà soát sơ bộ nhu cầu tái định cư. TP Huế là địa phương đầu tiên lập kế hoạch triển khai GPMB.
Theo kế hoạch, dự án sẽ khởi công vào năm 2026. Tuy nhiên, với khối lượng công việc lớn, đặc biệt là GPMB. Với tiến độ hiện nay là rất gấp, đòi hỏi các tỉnh, thành phải triển khai đồng bộ, song song với quá trình lập báo cáo nghiên cứu khả thi, ông Phương thông tin.
Ban QLDA Đường sắt đã tham mưu Bộ Xây dựng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo UBND các tỉnh, thành phố: Khẩn trương thành lập Ban Chỉ đạo GPMB Dự án tại mỗi địa phương, do Bí thư Tỉnh ủy/Thành ủy làm Trưởng Ban, hoàn thành trước ngày 1/7/2025. Như vậy, trên cơ sở hồ sơ ranh giới GPMB (đã bàn giao tháng 3/2025), các địa phương cần ngay lập tức rà soát, xác định nhu cầu, vị trí và số lượng khu tái định cư. Phấn đấu trong tháng 6/2025, hoàn thành thủ tục đầu tư ít nhất một khu tái định cư mỗi tỉnh, thành phố. Chuẩn bị đủ điều kiện để khởi công xây dựng tái định cư từ đầu tháng 8/2025.
Thiết kế gói thầu phù hợp
Ông Chu Văn Tuân - Phó Giám đốc Ban QLDA đường sắt thông tin, trong quá trình lập báo cáo nghiên cứu khả thi, Ban đã trực tiếp làm việc với các nhà thầu trong nước, phối hợp với Hiệp hội Nhà thầu Việt Nam để đánh giá năng lực, kinh nghiệm và đề xuất cơ chế hỗ trợ phù hợp.
Tinh thần chỉ đạo xuyên suốt là thiết kế cơ cấu gói thầu hợp lý, giúp doanh nghiệp trong nước có thể tham gia một cách thực chất, từ giai đoạn xây lắp đến cung cấp dịch vụ kỹ thuật. Tuy nhiên, ông Tuân lưu ý, đây là dự án có yêu cầu rất cao về tính đồng bộ và liên thông kỹ thuật - không chỉ trong thi công mà cả vận hành, bảo trì. Do đó, việc phân chia gói thầu phải bảo đảm vừa mở cửa cho doanh nghiệp Việt, vừa tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế và quy định pháp luật về đấu thầu.
“Hồ sơ yêu cầu và mời thầu, chúng tôi đặc biệt chú trọng các lĩnh vực doanh nghiệp trong nước có thế mạnh như xây dựng nền móng, cầu, hầm, công trình phụ trợ... để tư nhân có thể tham gia, học hỏi và nâng cao năng lực công nghệ trong thực tế thi công”, ông Tuân cho biết.
Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam - cho rằng, để phát triển kinh tế tư nhân theo Nghị quyết 68-NQ/TW thì hiện chỉ khoảng 20 doanh nghiệp trong nước đủ điều kiện tiếp cận các gói thầu lớn của đường sắt tốc độ cao. Nguyên nhân là do đa phần doanh nghiệp Việt có quy mô nhỏ, năng lực tài chính và công nghệ hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu kỹ thuật cao của dự án. Theo ông Hiệp, không thể trông chờ vào việc doanh nghiệp nhỏ tự lớn lên. Giải pháp căn cơ là hình thành hệ sinh thái nhà thầu thông qua liên kết giữa các doanh nghiệp lớn - nhỏ, để có thể đáp ứng toàn bộ chuỗi cung ứng trong lĩnh vực xây dựng hạ tầng quy mô lớn như đường sắt cao tốc.
Hiện đã có một số nhà đầu tư trong nước đăng ký tham gia các dự án đường sắt tốc độ cao nổi lên như Tập đoàn Vingroup, Tập đoàn Trường Hải...
Tại cuộc họp về GPMB và tái định cư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Bùi Xuân Dũng đề nghị và nhấn mạnh: Công tác GPMB của Dự án là nhiệm vụ chính trị trọng tâm trong chỉ đạo, điều hành ở các địa phương. Cần quán triệt phương châm: “Chỉ bàn làm, không bàn lùi” , phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm. Đồng thời, lãnh đạo Bộ Xây dựng kiến nghị huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị, đẩy mạnh tuyên truyền, vận động Nhân dân, bảo đảm người dân được bố trí nơi ở mới bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ; Hỗ trợ thêm về việc làm, sinh kế ổn định. Khi cần thiết, có giải pháp tạm cư hợp lý để không làm chậm tiến độ Dự án.