Lợi thế cạnh tranh
Theo Tổng cục Du lịch, trong vòng 5 năm từ 2013-2018, số lượt khách tàu biển thế giới đã tăng khoảng 24% từ 21 triệu lượt lên khoảng 26 triệu lượt năm 2018. Trong đó, lượng khách đến du lịch tàu biển đến khu vực châu Á tăng trưởng trung bình đạt 23% từ 1,51 triệu lượt năm 2013 lên khoảng 4,26 triệu lượt năm 2018. Năm 2017 lượng khách tàu biển khu vực châu Á đạt 4,052 triệu lượt.
Bà Trương Thị Thu Hương - Vụ Lữ hành, Tổng cục Du lịch cho biết, theo nghiên cứu xu hướng thị trường khách du lịch tàu biển khu vực châu Á cho thấy châu Á là điểm đến được yêu thích của nhiều thị trường nguồn gửi khách như châu Âu, Bắc Mỹ, châu Úc… nhờ tính hấp dẫn của sự khác biệt văn hóa, lịch sử đa dạng tại các điểm dừng chân…
Nếu năm 2013 có 802 lượt chuyến tàu với hành trình từ các cảng với 1,4 triệu khách thì đến năm 2018, đã có 1.922 lượt chuyến tàu đi trong nội vùng với 4,26 triệu lượt khách. Theo bà Hương, điều này cho thấy lợi thế về thị trường gửi khách gần đem lại nhiều cơ hội cho du lịch Việt Nam, do đó cần phải quan tâm đến nhu cầu của khách tàu biển châu Á với các hành trình ngắn ngày trong chiến lược phát triển du lịch tàu biển.
Tại Việt Nam, du lịch biển đảo là một sản phẩm chủ đạo. Bởi vậy, du lịch tàu biển cũng được đầu tư quan tâm. Chính sách visa, thủ tục đón khách tàu biển tại các cảng biển đã và đang được cải thiện theo hướng thuận lợi so với trước. Bên cạnh đó, Việt Nam có nhiều điều kiện thuận lợi để trở thành điểm đến thu hút được khách du lịch tàu biển.
Là một quốc gia ven biển có đường bờ biển kéo dài từ bắc đến nam, sở hữu rất nhiều bãi biển đẹp, hấp dẫn với hơn 3.000 hòn đảo lớn nhỏ, nhiều vịnh biển được quốc tế đánh giá cao như Hạ Long, Nha Trang, Lăng Cô,... cùng hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Khí hậu nhiệt đới còn là một ưu đãi của thiên nhiên dành tặng cho việc phát triển các hoạt động du lịch tàu biển tại Việt Nam với tiềm năng cung ứng các hoạt động nghỉ dưỡng biển hấp dẫn.
Với thế mạnh nằm ở vị trí trung tâm của khu vực Đông - Nam Á, trên tuyến đường giao thông hàng hải thuận lợi giữa bắc và nam, giữa đông và tây, địa hình nước ta lại dễ tiếp cận với nhiều cảng biển kết nối với các trung tâm cảng biển hiện đại của thế giới. Vì thế, du khách có thể tham gia vào các tuyến hành trình ngắn và dài ngày giữa các địa điểm du lịch trong châu Á với các khu vực khác.
Ngoài ra, cả nước hiện có khoảng trên 500 khách sạn du lịch và khu nghỉ dưỡng cao cấp từ 4 đến 5 sao. Trong đó, nhiều khách sạn, resort ven biển được điều hành bởi các tập đoàn quản lý khách sạn toàn cầu sẵn sàng phục vụ khách du lịch tàu biển.
Đặc biệt, Việt Nam có một số hệ thống cảng biển nước sâu đáp ứng được yêu cầu cập cảng của một số tàu du lịch cỡ lớn trên thế giới. Các cảng biển đã được quy hoạch và đầu tư từng phần để phát triển thành các cảng biển chuyên dụng đón tàu biển có trọng tải lớn như, cảng Hòn Gai (Quảng Ninh), Chân Mây (Thừa Thiên - Huế), Tiên Sa (Đà Nẵng), Đầm Môn (Bắc Vịnh Vân Phong - Khánh Hòa), Bến Đình (Bà Rịa - Vũng Tàu), bến khách trên sông Sài Gòn - Nhà Bè (TP Hồ Chí Minh)...
Trong những năm qua, một số tàu biển có khả năng chở khách lớn trên thế giới đã cập cảng Việt Nam. Trong đó, có thể kể đến Quantum of the seas, Voyages of the Seas hay Dream Cruises... Một số tập đoàn kinh tế lớn của Việt Nam cũng đã bắt đầu đầu tư cho phát triển cảng biển phục vụ du lịch như Sungroup...
Cần đầu tư hệ thống cảng biển chuyên dụng
Tuy nhiên, hoạt động du lịch tàu biển ở Việt Nam còn nhiều hạn chế. Lượng khách vẫn chiếm tỷ lệ khiêm tốn trong tổng số khách quốc tế đến Việt Nam (khoảng 3%), chưa tương xứng với tiềm năng và thế mạnh của du lịch nước ta.
Tốc độ tăng trưởng khách tàu biển Việt Nam so với khách du lịch đi bằng đường không và tổng lượng khách quốc tế đến Việt Nam còn rất thấp, thậm chí một số năm còn sụt giảm. Nếu so với các quốc gia khác trong khu vực, du lịch tàu biển Việt Nam chưa thực sự phát triển.
Nguyên nhân chính khiến du lịch tàu biển ở Việt Nam chậm phát triển, do hệ thống cảng biển, hạ tầng cảng biển chưa đáp ứng yêu cầu. Trên thực tế ở các địa phương, hầu hết các cảng biển đón khách mới chỉ là điểm cho tàu cập bến. Một số cảng mới ở trong giai đoạn đầu tư, hoặc đã nâng cấp nhưng chất lượng dịch vụ đón khách du lịch vẫn còn hạn chế.
Đến nay, Việt Nam chưa có cảng hành khách chuyên dụng để đón khách du lịch tàu biển và thường phải sử dụng chung với các cảng hàng hóa. Hệ thống dịch vụ, kỹ thuật tại các cảng biển chưa đồng bộ. Một số tàu khách không cập được cảng do phải nhường vị trí cho tàu chở hàng làm ảnh hưởng đến uy tín điểm đến...
Lấy dẫn chứng ngay tại TP Đà Nẵng, một trong những địa phương đón lượng du khách lớn bằng tàu biển, với hơn 85 nghìn lượt khách tàu biển (trong 9 tháng đầu năm 2018) tăng 64% so với năm 2017. Song vẫn gặp khó về cơ sở hạ tầng, ông Nguyễn Xuân Bình - Phó Giám đốc Sở Du lịch TP Đà Nẵng cho biết, hạn chế lớn nhất là địa phương vẫn chưa có cảng biển chuyên dụng để phục vụ đón khách du lịch tàu biển.
Hiện, các tàu du lịch phải cập và neo đậu chung với cảng hàng hoá. Tại khu vực vẫn chưa có nhà ga chuyên biệt để khách làm thủ tục nhập cảnh, mua sắm, tìm hiểu thông tin về điểm đến trước khi lên bờ tham quan du lịch thành phố...Việc sử dụng chung cầu cảng phục vụ đồng thời hành khách và hàng hóa đã tạo cho du khách tâm lý không an tâm.
Bởi vậy, để phục vụ tốt nhất khách du lịch tàu biển, TP Đà Nẵng đang triển khai đầu tư cảng Liên Chiểu để chuyển cảng Tiên Sa thành cảng chuyên dụng phục vụ du khách.
Theo dự báo của Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO), trong thời gian tới du lịch bằng tàu biển sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ tại khu vực châu Á. Theo đại diện Tổng cục Du lịch, để phát huy thế mạnh, khắc phục những hạn chế, tận dụng những cơ hội thu hút khách tàu biển trên thế giới, du lịch tàu biển Việt Nam cần có những định hướng cụ thể để phát triển.
Yêu cầu cấp thiết là phải đầu tư hệ thống cảng biển chuyên dụng, dành riêng cho đón khách tàu biển, có nhà ga đón khách, cơ sở hạ tầng dịch vụ, các trung tâm mua sắm hiện đại, vui chơi giải trí đồng bộ tại khu vực cảng đáp ứng nhu cầu của du khách. Trong giai đoạn chưa có cảng biển hành khách riêng biệt, đối với các địa phương có cảng biển quốc tế, cần phải có chính sách ưu tiên hơn cho các hãng tàu du lịch cập cảng so với tàu chở hàng…