Phán quyết được đưa ra sau hơn 8 năm kể từ ngày xảy ra vụ án Nguyễn Hữu Trung vô cớ sát hại thực khách trong một quán hủ tiếu tại TP HCM, trải qua nhiều lần điều tra bổ sung với nhiều Kết luận giám định pháp y tâm thần cho bị cáo, với những tranh cãi nảy lửa về việc bị cáo có đủ năng lực để chịu trách nhiệm hình sự hay sẽ được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, ngày 28/6 vừa qua
Giết người chỉ vì “nghe loáng thoáng có kẻ chửi mình”
Vụ án xảy ra vào chiều 12/3/2009, sau khi làm việc tại công trình xây dựng nhà thuộc phường Thạnh Xuân, quận 12, Nguyễn Hữu Trung (SN 1988, trú tại quận 12, TP HCM) ở lại uống rượu cùng chủ nhà và anh em thợ hồ. Đến 22h cùng ngày, Trung điều khiển xe gắn máy về nhà. Khi đến khu vực cầu Đồng, khu phố 3 (phường Thạnh Lộc, quận 12), Trung dừng xe vào quán bán hủ tiếu của anh Nguyễn Hoàng Minh định mua hủ tiếu đem về. Nhưng vì anh Minh đang bận nhiều khách, chưa kịp bán cho Trung nên Trung tỏ thái độ khó chịu, gây cãi lộn.
Sau khi mua xong hủ tiếu, Trung chạy xe đi được một đoạn thì “nghe loáng thoáng ai nói điều gì đó” sau lưng mình. Nghĩ anh Minh đang chửi mình nên Trung dừng xe lại, nhặt cây tầm vông ven đường dài khoảng 1,8 m đi bộ đến đập phá bàn ghế và xe hủ tiếu của anh Minh. Thấy vậy, những người khách đang ngồi ăn chạy tán loạn.
Trong quán khi đó chỉ còn mỗi anh Trần Hùng Hiếu (quê Quảng Ngãi, là bạn của anh Minh chủ quán) vẫn ngồi ăn chứ không bỏ chạy như những người khác. Không chỉ thế, Trung còn thấy anh Hiếu ngồi rất bình thản và còn dùng tay vuốt tóc. Bất ngờ Trung hỏi: “Sao ông anh vuốt tóc?”. Rồi không đợi câu trả lời, Trung đã giơ cây tầm vông lên đập vào bàn nơi anh Hiếu đang ngồi khiến anh này hoảng sợ và bỏ chạy.
Lúc này, chị ruột Trung đi ngang qua, thấy thế liền chạy vào can ngăn nên Trung bỏ cây tầm vông xuống đất. Nhưng ngay sau đó, Trung vớ con dao trên bàn đuổi theo, đâm anh Hiếu. Nạn nhân được đưa đi cấp cứu, nhưng do vết thương quá nặng nên 3 ngày sau tử vong. Ngày 16/3/2009, Nguyễn Hữu Trung bị Công an quận 12 bắt giữ về hành vi “Giết người”.
Bị tâm thần nhưng vẫn đủ năng lực chịu TNHS?
Trong thời gian tạm giam, cơ quan điều tra nhận thấy Trung có biểu hiện lơ ngơ, thần kinh bất thường nên đã trưng cầu giám định pháp y tâm thần cho bị can. Tại biên bản giám tâm thần ngày 2/12/2009 của Viện Giám định pháp y tâm thần Trung ương phân viện phía Nam kết luận: “Nguyễn Hữu Trung có bệnh rối loạn nhân cách và hành vi thực tổn, rối loạn sự thích ứng với hỗn hợp lo âu trầm cảm”. Cũng theo kết luận giám định này, trước, trong và sau khi gây án, Trung có bệnh rối loạn nhân cách và hành vi thực tổn; loạn sự thích ứng với hỗn hợp lo âu, trầm cảm.
Trung gây án trong trạng thái say rượu, vẫn có năng lực nhận thức và điều khiển hành vi nhưng bị hạn chế do bệnh, chưa đủ sức khỏe làm việc với cơ quan pháp luật nên đề nghị chữa bệnh một thời gian. Tuy vậy, biên bản giám định trên kết luận: "Đương sự gây án trong trạng thái say rượu, có năng lực nhận thức và điều khiển hành vi nhưng bị hạn chế do bệnh. Hiện nay, đương sự chưa đủ năng lực làm việc với cơ quan pháp luật”.
Căn cứ vào kết quả trên, VKSND TP HCM quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh bắt buộc với Trung. Đến cuối tháng 1/2012, sau khi có kết luận Trung đã ổn định, đủ khả năng làm việc nên cơ quan điều tra phục hồi điều tra, Trung lại bị truy tố về tội “Giết người”. Tuy nhiên, suốt quá trình Tòa án thụ lý giải quyết vụ án cũng như khi ra tòa, Trung vẫn có biểu hiện ngớ ngẩn, chập cheng khiến Tòa án băn khoăn vì tình trạng tâm thần của Trung.
Cũng vì lý do này, Tòa án phải trưng cầu giám định tâm thần cho bị cáo nhiều lần để xác định chính xác mức độ tâm thần của bị cáo, xem bị cáo có đủ năng lực chịu TNHS hay không? Bản Kết luận giám định tâm thần của Sở Y tế TP HCM xác định, Nguyễn Hữu Trung bị rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng rượu, không có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi một cách rõ ràng. Sau đó Trung được đưa đi chữa bệnh bắt buộc, đến tháng 9/2015 thì đưa ra xét xử.
Tuy nhiên, tại phiên tòa này bị cáo vẫn lơ ngơ nên tòa băn khoăn bị cáo lơ ngơ như thế thì nếu phạt tù bị cáo có giáo dục, cải tạo gì được không hay lại gây ra hậu quả xấu hơn?. Sau đó Tòa hoãn xử để đưa bị cáo đi điều trị tâm thần, khi nào ổn định sẽ xử lại.
Đến ngày 28/6, xác định sức khỏe bị cáo đã ổn định, bị cáo đủ năng lực chịu TNHS nên TAND TP HCM đưa bị cáo ra xét xử. Bản án sơ thẩm đã được tuyên sau hơn 8 năm kể từ ngày xảy ra vụ án, mức án đúng bằng thời hạn bị cáo bị tạm giam. Dù bị tuyên án tù nhưng bị cáo vẫn ngớ ngẩn, ngây dại khiến dư luận không khỏi xót xa và băn khoăn…
Ở nhiều nước, say rượu bệnh lý là một dạng tâm thần không phải chịu TNHS
Pháp luật một số nước quy định, say rượu bệnh lý khi uống rượu (có thể rất ít) thậm chí chỉ cần ngửi mùi rượu là đã không thể nhận thức kiểm soát được hành vi cũng là một dạng bệnh tâm thần và người gây án không phải chịu TNHS. Ví dụ Luật Liên Xô trước đây (nay là CHLB Nga) quy định những hành vi phạm tội do ảnh hưởng của chất gây nghiện hay chất có độ cồn được giảm thiểu TNHS. Tương tự pháp luật tại Mỹ cũng từng gây tranh cãi về vấn đề này sau đó có sự thừa nhận...
Đối với pháp luật hình sự Việt Nam, gây án trong trạng thái say rượu lại được coi như một yếu tố tăng nặng trong một số tội như Giết người, Cố ý gây thương tích… Vì khi say rượu nghĩa là bị cáo đã tự đặt mình vào trạng thái không kiểm soát được hành vi, đã “bị kích động về tinh thần” trước khi có hành vi của bị hại tác động vào…
Tuy nhiên, pháp luật hình sự Việt Nam hiện chưa có quy định, hướng dẫn đối với trường hợp bị can, bị cáo gây án do uống rượu làm bệnh tâm thần phát tác hoặc bị bệnh nặng thêm. Chính vì vậy, trường hợp bị cáo Nguyễn Hữu Trung xác định có tội và bị tuyên án tù là không oan.
Tuy nhiên, các chuyên gia pháp lý cho rằng trường hợp này vẫn là khoảng trống pháp luật cần được điều chỉnh, xem xét để có hướng dẫn xét xử phù hợp.