Nhiều chuyên gia đã nhận định việc Chính phủ vừa ban hành Nghị định về chứng khoán phái sinh và thị trường chứng khoán phái sinh sẽ tạo bước đột phá cho thị trường chứng khoán phát triển theo chiều sâu, qua đó giảm thiểu các tác động không tích cực của thị trường.
Theo Nghị định 42, chứng khoán phái sinh giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh bao gồm: Hợp đồng tương lai; quyền chọn niêm yết; hợp đồng kỳ hạn dựa trên tài sản cơ sở là chứng khoán giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán; chứng khoán phái sinh niêm yết khác, chứng khoán phái sinh giao dịch thỏa thuận khác dựa trên tài sản cơ sở là chứng khoán giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
Tự do trong khuôn khổ
Tổ chức, cá nhân được tự do đầu tư vào các chứng khoán phái sinh trên thị trường chứng khoán phái sinh, trừ một số trường hợp đầu tư có điều kiện: Công ty chứng khoán chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh khi đã được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện tự doanh chứng khoán phái sinh. Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nhà nước ngoài chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi được Ngân hàng Nhà nước chấp thuận bằng văn bản. Doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm nước ngoài chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi được Bộ tài chính chấp thuận theo quy định pháp luật về kinh doanh bảo hiểm. Tập đoàn kinh tế nhà nước, tổng công ty Nhà nwocs, doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp thuộc sở hữu 100% vốn của doanh nghiệp nhà nước chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh sau khi đã được cơ quan quản lý có thẩm quyền, chủ sở hữu cho phép….
Vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu tối thiểu từ 600 tỷ
Chỉ những tổ chức được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh chứng khoán phái sinh, mới được hoạt động kinh doanh chứng khoán phái sinh.
Trước hết, đó phải là những tổ chức kinh doanh chứng khoán được cấp phép đầy đủ nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán theo Luật Chứng khoán. Về điều kiện tài chính, các công ty muốn hoạt động tự doanh chứng khoán phải có vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu từ 600 tỷ đồng trở lên. Muốn hoạt động môi giới chứng khoán phái sinh, công ty chứng khoán phải có vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu từ 800 tỷ đồng trở lên. Nếu muốn hoạt động cả tự doanh và môi giới, công ty phải có vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu tối thiểu từ 800 tỷ đồng.
Các tổ chức cũng cần phải đáp ứng yêu cầu về vốn khả dụng, kết quả kinh doanh, điều kiện về người đứng đầu, số nhân viên… Đặc biệt, các tổ chức đang trong quá trình hợp nhất, sáp nhập, giải thể hoặc đang trong tình trạng kiểm soát, kiểm soát đặc biệt, đình chỉ hoạt động, tạm ngừng hoạt động theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền sẽ không được kinh doanh chứng khoán phái sinh.
Các ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài muốn cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh phải là các thành viên lưu ký của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam. Và phải được Ngân hàng Nhà nước chấp thuận bằng văn bản cho hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh. Bên cạnh đó, các đối tượng cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh cũng phải đáp ứng các yêu cầu về vốn, kết quả kinh doanh…
Giao dịch chứng khoán phái sinh
Sở giao dịch chứng khoán được tổ chức giao dịch các chứng khoán phái sinh theo phương thức giao dịch khớp lệnh và phương thức giao dịch thỏa thuận.
Hoạt động giao dịch chứng khoán phái sinh niêm yết được thực hiện thông qua các thành viên giao dịch và Sở giao dịch chứng khoán. Hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh niêm yết thực hiện thông qua thành viên bù trừ và Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam.
Sở giao dịch chứng khoán được áp dụng một hoặc một số biện pháp để ổn định thị trường và bảo vệ nhà đầu tư: Thay đổi số phiên giao dịch, thời gian giao dịch; áp dụng, điều chỉnh giới hạn lệnh, giới hạn lệnh tích lũy; hạn chế mở vị thế mới; dừng hoặc hủy bỏ các lệnh giao dịch.
Việc đầu tư, giao dịch chứng khoán phái sinh niêm yết thực hiện theo quy định tại Nghị định này. Đối với các chứng khoán phái sinh không niêm yết, trước và sau khi giao kết, thực hiện hợp đồng, nhà đầu tư phải thông báo bằng văn bản cho Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam.
Việc giao dịch, bù trừ, thanh toán, thực thi hợp đồng chứng khoán phái sinh không niêm yết thực hiện theo thỏa thuận giữa các bên tham gia giao dịch và phù hợp với quy định pháp luật liên quan. Trường hợp Sở giao dịch chứng khoán, Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam tổ chức giao dịch, bù trừ, thanh toán chứng khoán phái sinh không niêm yết thì thực hiện theo quy định tại Nghị định này.
Trong quá trình đầu tư chứng khoán phái sinh, kinh doanh chứng khoán phái sinh, tổ chức, cá nhân tự chịu trách nhiệm về rủi ro, và phải tuân theo quy định pháp luật, không được thực hiện các hành vi bị cấm theo Luật Chứng khoán./.
Chứng khoán phái sinh là chứng khoán quy định tại Luật Chứng khoán và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán, bao gồm:
a) Hợp đồng tương lai là chứng khoán phái sinh niêm yết, trong đó xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch sau:
- Mua hoặc bán một số lượng tài sản cơ sở nhất định theo một mức giá đã được xác định vào một ngày đã được ấn định trước trong tương lai; hoặc
- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã xác định trước tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại một ngày được ấn định trước trong tương lai.
b) Quyền chọn là chứng khoán phái sinh, trong đó xác nhận quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán thực hiện một trong các giao dịch sau:
- Mua hoặc bán một số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá thực hiện đã được xác định, tại thời điểm trước hoặc vào một ngày đã được ấn định trước trong tương lai; hoặc thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã xác định trước tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm trước hoặc vào một ngày đã được ấn định trước trong tương lai; hoặc
- Mua hoặc bán một số lượng hợp đồng tương lai nhất định theo mức giá thực hiện đã được xác định, tại thời điểm trước hoặc vào một ngày đã được ấn định trước trong tương lai.
c) Hợp đồng kỳ hạn là chứng khoán phái sinh giao dịch thỏa thuận, xác nhận cam kết mua hoặc bán một số lượng tài sản cơ sở nhất định theo một mức giá đã được xác định vào một ngày đã được ấn định trước trong tương lai.
d) Các chứng khoán phái sinh khác theo hướng dẫn của Bộ Tài chính.