Có thể lấy một ví dụ tại TP HCM. Năm 2014, chủ trương “trải thảm đỏ mời nhân tài” theo Quyết định 5715 của TP giúp Trung tâm Công nghệ sinh học TP thuộc Sở NN&PTNT thu hút được 4 chuyên gia, gồm một người ở Việt Nam và ba Việt kiều từ Canada, Australia, Mỹ.
Các chuyên gia đã giúp Trung tâm gây dựng, hình thành một số chương trình mới như công nghệ sinh học vật liệu và nano; sinh học phân tử, đặc biệt là đặt ra hướng nghiên cứu về ung thư; hỗ trợ đơn vị có nhiều bài báo đăng trên tạp chí khoa học uy tín... Đây đều là những lĩnh vực rất mới tại TP khi đó. Tuy nhiên, khi kết thúc chương trình thí điểm, các thầy đều nghỉ do thu nhập của chương trình chính thức quá thấp. Năm 2020, Trung tâm này muốn tuyển thêm ba chuyên gia nhưng không ai ứng tuyển.
Quyết định 5715 thu hút chuyên gia được TP áp dụng trong 5 năm để tuyển người tài cho các lĩnh vực trọng điểm. Chuyên gia khi đó được hưởng thu nhập thỏa thuận không quá 150 triệu đồng/tháng; chia lợi nhuận trên sản phẩm nghiên cứu; hỗ trợ kinh phí dự hội thảo cùng nhiều ưu đãi về xuất, nhập cảnh, thuế, nhà ở, hỗ trợ người thân... Thời gian thực hiện, TP thu hút được 19 nhà khoa học về làm việc.
Từ 2019, chương trình chuyển sang giai đoạn chính thức bằng Quyết định 17 của UBND TP với nhiều chính sách thay đổi. Theo đó, nhân tài được nhiều đãi ngộ như trợ cấp ban đầu 100 triệu đồng; thu nhập theo hệ số lương Nhà nước; hưởng 1% đề tài nghiên cứu khoa học dùng ngân sách nhà nước, tối đa 1 tỷ đồng; hỗ trợ nhà ở, phương tiện...
Đề án mới đã không giữ chân được nhân tài cũ. 14/19 chuyên gia tham gia trước đó đã rời đi. Chương trình cũng không hấp dẫn thêm người mới nên từ 2019 đến nay, TP không thu hút được nhân tài mới nào dù muốn tuyển 20 vị trí.
Nhiều ý kiến cho rằng, so với thị trường lao động, chế độ đãi ngộ và quy trình thu hút là rào cản khiến nhân tài chưa mặn mà. Với đề án hiện nay, người tài, chuyên gia học hàm giáo sư, phó giáo sư được hưởng bậc 2 (hệ số 9,4), mỗi tháng nhận 14 triệu đồng; các trường hợp còn lại nhận hơn 13 triệu đồng/tháng. Mức lương này chỉ tương đương thu nhập làm việc cho DN, quá thấp so với chuẩn mực chuyên gia của khu vực và thế giới.
Bên cạnh thu nhập, quá trình tuyển dụng khá phức tạp qua nhiều giai đoạn cũng là trở ngại với người ứng tuyển. Với chương trình chính thức, phải mất hai năm mới được ký hợp đồng. Quy trình 5 bước và thông qua nhiều bên liên quan như Hội đồng thu hút, tuyển chọn do Sở KH&CN chủ trì, Sở Nội vụ, UBND TP, đơn vị thụ hưởng… có thể khiến nhiều người nản lòng.
Đánh giá kết quả chương trình thu hút nhân tài của TP, một lãnh đạo HĐND TP cho rằng đây là chủ trương hay, đầy đủ, nhưng so với cơ chế thị trường, thu nhập, nguồn vốn thì rất khó thu hút. UBND TP cần đánh giá kết quả thực tiễn để đề xuất chính sách phù hợp nhằm thu hút chất xám, xứng đáng công sức chuyên gia, nhà khoa học bỏ ra. Chí ít phải đảm bảo cuộc sống tại TP HCM, chứ mức thu nhập “bèo bọt” rất khó thu hút nhân tài, mà tuyển được cũng khó giữ chân. Khi thu nhập không đủ trang trải cuộc sống, khó nhân tài nào có thể tiếp tục phát huy tài năng, tâm huyết.
