Với những ai luôn hoài vọng về lịch sử thì cuốn sách chữ quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam được lưu giữ tại đây sẽ nói lên tất cả.
Mang tên một loài hoa
Nằm cách thành phố Tuy Hòa 35km về phía Bắc, nhà thờ Mằng Lăng thuộc xã An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên là một trong những nhà thờ cổ nhất ở Việt Nam, được xây dựng vào năm 1892. Nhà thờ mang tên một loài hoa bởi cách đây hơn 100 năm, khu vực An Thạch, Tuy An, Phú Yên theo các cụ cao niên, rất ít dân cư, cây rừng che kín, trong đó có một loại cây rừng mọc rất nhiều, to lớn, tán phủ rộng, lá cây hình bầu dục, hoa mọc chùm nở ra màu tím hồng, được người dân địa phương gọi là mằng lăng, vì có họ với cây bằng lăng.
Rừng cây được người dân tận dụng để xây dựng nhà thờ vào năm 1892, rồi lấy luôn tên Mằng Lăng đặt cho nhà thờ.
Nhà thờ Mằng Lăng không chỉ gắn bó với cây mằng lăng bởi cái tên, tại đây còn có một cây mằng lăng rất lớn đã được giữ lại, xẻ ra làm bốn cái bàn gỗ và được đặt ở bốn nơi: nhà thờ Mằng Lăng, nhà thờ Chánh tòa Qui Nhơn, Chủng viện Làng Sông và nhà thờ Hộ Diêm. Hiện nay, trong nhà thờ Mằng Lăng vẫn còn giữ một bàn gỗ mặt tròn làm bằng gỗ mằng lăng từ thuở vừa xây dựng, có đường kính đến 1,5m.
 |
Như đã nói trên, với những ai là fan của Dan Brown, tìm đến nhà thờ Mằng Lăng sẽ giống như lật giở lại những chương hấp dẫn của “Thiên thần và ác quỷ” để được chiêm ngưỡng những đường nét kiến trúc đẹp mê hồn. Có thể cảm nhận ngay những nét đặc trưng của kiến trúc Gothic - lối kiến trúc bắt đầu từ cách đây khoảng 1.200 năm trước công nguyên – ngay từ cổng vào nhà thờ.
Với lối kiến trúc Gothic, đỉnh cao của nhà thờ Mằng Lăng là hai tháp chuông hai bên. Ở giữa là thập tự giá - biểu tượng của thánh đường. Bao bọc mặt tiền nhà thờ là những lối vào hình mái vòm, trông như những búp măng.
Dấu ấn của Gothic lâu đời nhất ở đây biểu hiện ở những lối mở thông ra hai gian bên gian chính giữa thánh đường. Toàn bộ nhà thờ toát lên vẻ cổ xưa với sơn phủ màu xanh xám đã sờn màu qua hàng thế kỷ tọa lạc giữa giáo xứ Mằng Lăng…
Cũng cần phải nói thêm rằng thời kỳ hoàng kim nhất của kiến trúc Gothic ở khoảng thế kỷ 18-19 với dấu ấn kiến trúc ở rất nhiều công trình lớn, đặc biệt là các công trình tòa thị chính, nhà thờ, trường học ở Châu Âu thời bấy giờ. Không ít những công trình trên thế giới được xây dựng theo lối kiến trúc này được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Vì thế, tuy đến nay đã trên trăm tuổi nhưng nét cổ kính của nhà thờ Mằng Lăng vẫn giữ nguyên sự hấp dẫn của mình.
“Phép giảng tám ngày” trong căn hầm nhỏ
Vẫn biết rằng cha đẻ của chữ Quốc ngữ mà người Việt Nam sử dụng đến tận ngày hôm nay là Linh mục Alexandre de Rhodes một nhà truyền giáo và nhà ngôn ngữ học người Pháp. Nhưng không nhiều người biết đến cuốn sách có in chữ quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam được in vào năm 1651 tại Ý. Cuốn sách mang trong mình đầy bí ẩn thú vị này đang được lưu giữ tại nhà thờ Mằng Lăng.
Trong quãng thời gian dài sống ở Việt Nam, Linh mục Alexandre de Rhodes đã góp phần quan trọng vào việc hình thành chữ quốc ngữ Việt Nam dù rằng mục tiêu ban đầu chỉ để phục vụ cho công cuộc truyền giáo.
Nhưng với sức sống tự thân riêng mình, cùng với việc chung sức cải tiến của nhiều thế hệ người dùng, chữ Quốc ngữ đã tồn tại và phát triển đến ngày nay. Để tưởng nhớ công lao của Đắc Lộ trong việc khai sinh chữ Quốc ngữ, ở TP.Hồ Chí Minh, người ta đã lấy tên Alexandre de Rhodes đặt cho một con đường ngay trung tâm thành phố này.
 |
“Phép giảng 8 ngày” (tựa Latinh: “Catechismus”) là cuốn giáo lý này được in song ngữ bằng tiếng Latin (bên trái) và chữ Quốc ngữ sơ khai (bên phải). Có rất nhiều điều thú vị khi quan sát những “bước chập chững” đầu tiên của chữ Quốc ngữ trong cuốn sách này. Ví dụ: để ghi từ "sách", người ta viết sayc, để ghi từ "nước mặn", người ta viết nuocman, để ghi từ "ông nghè", người ta viết ungue, ungué, ungné, ounghe, oungueh.... Hay người ta viết ũ để ghi vần ung (ví dụ cũ = cung), viết oũ để ghi vần ông, (ví dụ soũ = sông).
Sau này, năm 1838, một cuốn từ điển mới, đối chiếu hai thứ tiếng Việt - Latinh, Latinh - Việt có ghi thêm chữ Nôm bên cạnh chữ Quốc ngữ, được gọi là "Nam Việt dương hiệp tự vị" (Dictionarium anamitico latinum) do Giám mục Taberd biên soạn đã được xuất bản ở Serampur - Ấn Độ. Theo các nhà nghiên cứu, về cơ bản, chữ Quốc ngữ trong cuốn từ điển này đã có dạng thức như chữ Quốc ngữ ngày nay.
Sự bí ẩn và thú vị của cuốn sách in chữ Quốc ngữ đầu tiên càng được nhân lên gấp bội khi bởi nơi lưu giữ nó. Đó là một khu hầm được xây dựng rất công phu trong sân nhà thờ Mằng Lăng. Từ một lối vào nhỏ hình vuông kê bằng đá lại dẫn vào một không gian khá rộng lớn, mang tới cảm giác huyền bí với vòm hang và những chân trụ trông như những khối thạch nhũ ở Vịnh Hạ Long ở Quảng Ninh hay trong các động Phong Nha, động Thiên Đường ở Quảng Bình.
Ngồi ở giáo đường nhỏ bên trong căn hầm mờ mờ ánh sáng, âm u không khí lành lạnh, một lần nữa những trang truyện “Thiên thần và ác quỷ” của tác giả Dan Brown lại hiện về. Khi nhà ký tượng học Robert Langdon xuống hầm của nhà nguyện Chigi để tìm ra sự thật…
