Về thăm làng nghề bánh nổ Điền Trang

Sự công phu tạo nên món bánh trứ danh

Những ngày cuối tháng 11, đầu tháng 12 âm lịch, người dân thôn Điền Trang bắt đầu chuẩn bị nếp, đường, củ gừng… cho mùa đóng bánh nổ bán trong dịp tết. Con đường dẫn vào làng nghề bánh nổ trứ danh này phấp phới mùi thơm dịu nhẹ của thứ đặc sản chỉ có ở Quảng Ngãi. Dù không quá ồn ào, vội vã do đơn hàng chưa nhiều nhưng người dân ở đây vẫn say sưa làm ra những mẻ bánh thơm ngon. Bởi đây là nghề truyền thống, cái nghề là kế mưu sinh của cả làng.

“Làng này no đói cũng từ bánh nổ. Tết to hay nhỏ tùy người tiêu dùng có ưa chuộng hay không”, một người dân làng Điền Trang nói.

Mùa này, mỗi sáng từ 3 giờ cả làng thức dậy, người nhuốm lò than bung vỏ nếp, nấu đường, chuẩn bị gừng, người sửa soạn khuôn bánh, mài dao cắt bánh. Tùy theo bạn hàng đặt ít hay nhiều, có người đến chiều tối là nghỉ, có người đến 10 giờ tối mới xong công việc.

Ông Trần Đình Tịnh (làng Điền Trang) cho biết, nghề bánh gia truyền của làng trải qua thời gian vẫn được gìn giữ. Tết đến với làng bắt đầu từ mùi hường bánh và hương gừng quẩn quanh khắp làng. Mấy trăm năm nay, nghề làm bánh nổ của làng hầu như chẳng thay đổi gì, nét văn hóa tết của làng vẫn tồn tại và duy trì qua nhiều thế hệ.

Là người có thâm niên làm bánh nổ hàng chục năm ở làng, ông Nguyễn Hữu Phong cho biết, nguyên liệu làm bánh nổ của nhà ông là từ cây nhà lá vườn. Đó là nếp được trồng trên 4 sào ruộng của gia đình mùa trước, lựa những hạt to, mẩy, phơi khô cất trong kho nhà, bây giờ mang ra hong phơi lại lần nữa. Càng phơi khô, hạt nếp càng trắng, khi rang lên nổ bung hết vỏ trấu ra ngoài là đẹp, gọi là bống nếp. Sau đó, bống nếp được sàng sẩy cho sạch trấu và trộn với đường, củ gừng xắt mỏng, và bây giờ còn có thêm hạt mè và quế.

Đến công đoạn thắng đường cũng rất cầu kỳ và công phu. Công việc này thường được giao cho những người phụ nữ, bởi họ có tinh kiên nhẫn, cảm nhận khi đường “tới” tốt hơn đàn ông. Khi đó, mùi thơm của đường lan tỏa, nhúng chiếc đũa vào chảo đường thắng đang sôi, kéo lên có sợi tơ đường bám vào mỏng mảnh là được.

“Bánh nổ Điền Trang không quá ngọt vì sợ người ăn mau ngán nhưng cũng không quá lạt vì sẽ không để được lâu. Trong bánh nổ, củ gừng xắt nhỏ trộn với đường giúp cho bánh thơm, ngọt và hơi cay, khi ăn vào ấm bụng, nhất là vào ngày tết trời se lạnh”, ông Phong giải thích.

Bánh nổ sau khi thành phẩm sẽ cho vào khuôn cao chừng 40 - 45 cm, trước đây làm bằng gỗ, nay nhiều chỗ thay bằng thép chịu lực. Khi đổ nếp vào khuôn, người làm bánh cầm vồ bằng gỗ to đóng xuống đều đặn từng nhát, có như vậy cây bánh nổ mới đều, không lỏng, cắt lát bánh ra mới đẹp.

“Đóng bánh nổ phải kiên nhẫn. Bởi cây bánh nổ là một khối vuông, kết dính giữa nếp, đường, gừng… nên tay vồ phải nhịp nhàng, từ 10 - 15 nhát đóng, bánh phải vừa ngon vừa đẹp mới vừa lòng khách hàng. Sau khi đóng xong, bánh được cắt thành từng lát nhỏ và sấy trên than hồng trong 24 giờ cho khô giòn, thơm phức, rồi đóng vào bao ni lông”, ông Đinh Duy Nam chia sẻ và cho biết thêm, hằng ngày ông đóng hàng trăm cây bánh nổ.

Vị ngọt không lẫn

Đến nay, không còn mấy ai nhớ rõ nghề làm bánh nổ ở Điền Trang có từ bao giờ, chỉ biết người thôn này gắn bó với nghề từ vài trăm năm nay. Thời xưa, người làng Điền Trang đi mót lúa ngoài đồng hoặc phải vào tận Sa Huỳnh (thị xã Đức Phổ) mua nếp về đóng bánh để bán. Còn những năm gần đây, người dân Điền Trang đã tự trồng nếp để làm bánh nổ.

Theo một lãnh đạo địa phương, đây là nghề truyền thống của người dân, lúa mỗi sào bán được vài triệu đồng nhưng làm nếp để đóng bánh nổ bán Tết cho doanh thu gấp hàng chục lần. Có mùa tết, các gia đình kiếm 50 - 70 triệu đồng là thường, có hộ kiếm cả vài trăm triệu đồng. Trong dịp tết, bình quân mỗi hộ dân ở Điền Trang làm từ 2 - 3 tấn nếp trở lên, cả thôn bán ra thị trường hàng chục tấn bánh nổ.

Theo các bậc tiền bối làng Điền Trang, hồi khoảng năm 1954, cả thôn có 7 lò bánh nổ nổi tiếng như lò bà Hoa, bà Chín, bà Khải… Đến nay lò bà Chín vẫn đỏ lửa, với người làm chính là ông Xa Đồng Dũng, vốn học nghề từ mẹ truyền lại khoảng 40 năm nay.

Không riêng gì Điền Trang mà cả Quảng Ngãi ai cũng thân thuộc với món bánh nổ. Khi chưa có các loại bánh công nghiệp, đĩa cúng trên bàn thờ tổ tiên, trang ông táo, trang thờ, đình, miếu… không thể thiếu bánh nổ.

Thông thường bánh nổ hình vuông (tượng trưng cho đất) đặt trước, trên đó là bánh in tròn (trời) và bánh thuẫn trên cùng, bánh mè sắp xung quanh. Cúng bánh nổ ở bàn thờ ông bà, tổ tiên ngoài việc để tưởng nhớ, tri ân các bậc tiền nhân, còn là cầu nguyện mùa màng bội thu, ấm no cho gia đình.

Bánh nổ hiện được UBND xã Nghĩa Trung đăng ký là sản phẩm OCOP địa phương. Trong thời gian tới địa phương sẽ phát triển thương hiệu bánh nổ Điền Trang và hỗ trợ người dân phát triển sản xuất, tạo việc làm và tăng thêm thu nhập.