Vì sao khó xử lý vi phạm trong lĩnh vực Bảo hiểm Xã hội?

Thông tin trên được đưa ra tại Hội thảo “Hoàn thiện quy định của pháp luật và cơ chế bảo vệ quyền lợi của người lao động bị nợ, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc” diễn ra cuối tuần qua.

Nợ BHXH gia tăng và diễn biến phức tạp

Chia sẻ tại Hội thảo, ông Nguyễn Đức Hạnh, Phó Chánh Văn phòng Viện kiểm sát nhân dân Tối cao cho biết, theo số liệu thống kê của cơ quan này, kể từ khi Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực đến nay, các cơ quan tố tụng chưa truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bất cứ vụ án hình sự nào theo quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự (tội “Trốn đóng BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động”).

Việc người sử dụng lao động trốn đóng BHXH bắt buộc thời gian qua xảy ra ở không ít doanh nghiệp khiến người lao động không được hưởng các chế độ như ốm đau, thai sản, bệnh nghề nghiệp, tai nạn lao động…; muốn rút BHXH một lần không được, về già không có lương hưu… “Đây là những hệ lụy gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an sinh xã hội và sự phát triển bền vững của kinh tế, xã hội. Phòng ngừa, truy cứu trách nhiệm và xử lý hành vi trốn đóng BHXH bắt buộc là sự đòi hỏi khách quan, bức thiết trong việc xây dựng, hình thành một xã hội văn minh, ổn định, vì quyền lợi của người dân” - ông Nguyễn Đức Hạnh nêu quan điểm.

Kiến nghị một số đề xuất nhằm khắc phục tình trạng trên, ông Nguyễn Đức Hạnh cho rằng, cơ quan thanh tra lao động và chính quyền địa phương cần không ngừng đề cao trách nhiệm quản lý hoạt động sử dụng lao động; tiếp tục tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ, bảo vệ quyền lợi của người lao động; hoàn thiện quy định pháp luật, đặc biệt là các chế định miễn trừ trách nhiệm hành chính, trách nhiệm hình sự của người lao động trong trường hợp người lao động đồng thuận với người sử dụng lao động trốn đóng BHXH bắt buộc. Bên cạnh việc truy cứu trách nhiệm hành chính, trách nhiệm hình sự, cũng cần chú ý đến việc áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả, hình phạt bổ sung.

Đồng thời, nghiên cứu xây dựng cơ chế pháp luật về khởi kiện vụ án dân sự đối với những trường hợp này khi không có người đứng ra khởi kiện theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.

Quy định không rõ, làm khó cho Công đoàn

Nhận định tình trạng nợ, trốn đóng BHXH đang diễn ra phức tạp, gây nhiều hệ lụy, ảnh hưởng quyền lợi trước mắt, trực tiếp của người lao động, ảnh hưởng đến quyền lợi an sinh xã hội lâu dài, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) Việt Nam Ngọ Duy Hiểu đề nghị Viện kiểm sát nhân dân Tối cao quan tâm, có tiếng nói trong quá trình xây dựng pháp luật, kể cả ban hành văn bản hướng dẫn, tổ chức triển khai thực hiện.

Đối với quyền khởi kiện nợ BHXH của tổ chức công đoàn, ông Ngọ Duy Hiểu cho biết, công đoàn được giao quyền khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH của người lao động. Việc khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH chịu sự chi phối của 4 luật: Bộ luật Lao động, Luật Công đoàn, Luật BHXH và Luật Tố tụng Dân sự. Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng luật, thẩm tra luật đã không để ý đến sự thống nhất, nên các đạo luật có sự mâu thuẫn nhau.

Cụ thể, có đạo luật yêu cầu công đoàn nói chung có quyền khởi kiện, có đạo luật nêu rõ là công đoàn cơ sở; có đạo luật bắt buộc người lao động phải uỷ quyền, có đạo luật thì yêu cầu chung. Chính vì có sự khác nhau như vậy, nên dù các cấp công đoàn rất nỗ lực đưa các vụ việc ra tòa, nhưng đến nay, cơ bản là bế tắc, toà không thụ lý các vụ việc.

“Đối với Dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật BHXH có quy định để Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khởi kiện thì phải do người lao động uỷ quyền. Chúng tôi kiến nghị xem xét sửa lại quy định này, bởi theo Điều 10 Hiến pháp, công đoàn là tổ chức đại diện đương nhiên của người lao động. Vì vậy, với công đoàn không nên đặt ra vấn đề uỷ quyền”, Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam Ngọ Duy Hiểu kiến nghị.

Theo ông Ngọ Duy Hiểu, mặc dù hệ thống pháp luật đã xác định hành lang pháp lý để giải quyết nợ, trốn đóng BHXH nhưng còn nhiều bất cập, xa thực tế, thiếu thống nhất nên dẫn đến thiếu tính khả thi, khiến tình trạng nợ BHXH gia tăng và diễn biến phức tạp. Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam kiến nghị hoàn thiện thiết chế hành lang pháp lý để giải quyết tình trạng nợ BHXH hiện tại; đề nghị cơ quan BHXH tăng cường công tác kiểm tra, xử lý những trường hợp vi phạm. “Không mong muốn hình sự hoá hành vi này, nhưng cố tình chây ỳ thì phải tìm ra và xử lý nghiêm, làm gương cho các đối tượng khác” - ông Ngọ Duy Hiểu nhấn mạnh.

Chỉ ra một số điểm quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015, ông Lại Viết Quang - Vụ trưởng Vụ Thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự - Viện kiểm sát nhân dân Tối cao cho biết, thực tế hiện nay có nhiều doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm nhưng khi được phát hiện, yêu cầu hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính thì doanh nghiệp thực hiện việc khắc phục nên cũng không đủ cơ sở để truy cứu trách nhiệm hình sự.

“Mặc dù đã có các quy định của pháp luật nhưng trên thực tế, việc khởi tố, truy tố, xét xử những vụ án theo Điều luật này còn gặp nhiều khó khăn do không có đủ yếu tố cấu thành tội phạm như đã nêu trên” - ông Quang thông tin.