Những núi cát bên bờ sông Đồng Nai
Dọc tuyến đường ĐT 721 đoạn từ cầu Đạ Sỵ (thuộc xã Quảng Ngãi) đến Thị trấn Cát Tiên (huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng) là những bãi cát khổng lồ nằm sát đường và sát cạnh thượng nguồn sông Đồng Nai.
Chứng kiến sự việc vào một buổi trưa đầu tháng 8/2020, phóng viên nhận thấy phía ngoài một bãi cát, một dãy xe ben, xe đầu kéo nằm chờ “ăn” cát. Bên trong, chiếc xe cuốc hối hả múc từng gàu đổ vào thùng một chiếc 4 giò biển số rơ-mooc 93R 00775. Chừng 10 phút sau, khoang thùng gần 30m3 đầy ắp, rú mình chạy ngược vào hướng Thị trấn Cát Tiên, tranh thủ nhường chỗ cho chiếc khác.
 |
| Xe siêu trường, siêu trọng xếp hàng chờ "ăn cát" |
Dưới sông, các vòi bơm cát lên một bãi cũng ồ ạt phun, như chạy đua với cần cạp xe cuốc. Một nhóm công nhân chạy ngược xuôi, dáng vẻ hối hả. Nhìn từ trên cao, họ nhỏ bé như con kiến bò trong chậu. Bãi cát khổng lồ như một sân bóng, cao vợi nếu nhìn từ mặt sông.
Đây là bãi cát của Doanh nghiệp tư nhân Xuân Hà. Một số người dân nơi đây thông tin, doanh nghiệp này hút cát từ năm 2009. Đến nay, họ đã khai thác khoáng sản ở đây ngoài 10 năm và hiện vẫn chưa dừng lại.
 |
| Chiếc xe chứa 30 m3 cát nhanh chóng đầy ắp |
Cách bãi cát của Xuân Hà không xa, một bãi cát khác, cũng chứa đầy cát. Bãi này thuộc Công ty cổ phần công trình giao thông Đồng Nai, được UBND tỉnh Đồng Nai cấp phép từ năm 2013.
Rời bãi chứa cát, chúng tôi đi theo chiếc xe biển số 93R 00775. Dưới sức nặng của mấy chục khối cát, mặt đường như lún xuống mỗi khi xe qua, bụi mịt mù. Con đường tránh của Thị trấn Cát Tiên đã lỗ chỗ những ổ gà, nước đọng, dặm vá chằng chịt dù làm mới xong chưa lâu.
Vi phạm vẫn tái cấp phép
Theo báo cáo mới nhất của UBND huyện Cát Tiên, tính đến tháng 6/2020, trên sông Đồng Nai đoạn qua huyện Cát Tiên còn 2 giấy phép khai thác cát còn hiệu lực.
Một giấy phép do UBND tỉnh Lâm Đồng cấp cho DNTN Xuân Hà (địa chỉ xã Tư Nghĩa, huyện Cát Tiên) với chiều dài 5.500m, công suất 15.000m3/năm (cấp phép từ đầu năm 2009, hết hạn vào cuối tháng 3/2021). Giấy phép còn lại của UBND tỉnh Đồng Nai cấp cho Công ty cổ phần công trình giao thông Đồng Nai với chiều dài hơn 13km, công suất 8.000m3/năm.
 |
Giữa năm 2019, trước tình hình loạn khai thác cát tại con sông Đồng Nai, đoạn chảy qua 3 tỉnh (Lâm Đồng, Đồng Nai, Bình Phước), lãnh đạo 3 tỉnh đã yêu cầu các dự án tạm ngưng khai thác. Sau một thời gian ngắn tạm ngưng, đầu năm 2020, dự án của DN Xuân Hà được phép tái khai thác.
Tuy trong báo cáo của UBND huyện Cát Tiên cho biết, hiện nay doanh nghiệp Xuân Hà đảm bảo các nội dung của giấy phép. Tuy nhiên, trong năm 2019, doanh nghiệp Xuân Hà chưa hoàn thiện thủ tục theo nội dung chỉ đạo của UBND 3 tỉnh nhưng đã tự ý bơm hút cát lên bãi tập kết. Việc này đã được UBND huyện lập biên bản chuyển tỉnh xử lý theo thẩm quyền.
Chưa dừng lại, những ngày cuối tháng 7/2020, doanh nghiệp Xuân Hà tiếp tục có vi phạm khi sử dụng phương tiện khai thác (tàu hút) không đúng chủng loại thiết bị khai thác trong văn bản cho phép đối với cát nhưng không thông báo cho chính quyền địa phương. Với hành vi vi phạm này, doanh nghiệp Xuân Hà đã bị Chủ tịch UBND huyện Cát Tiên xử phạt 40 triệu đồng và buộc khai thác đúng phương tiện đã đăng ký.
Các bãi tập kết đã chuyển mục đích sử dụng đất (từ nông nghiệp sang sản xuất kinh doanh) hay chưa cũng cần phải làm rõ? Theo thông tin chúng tôi có được, hiện doanh nghiệp Xuân Hà mới chỉ chuyển khoảng 2.000m2 trong tổng số gần 8.000m2 đất làm bãi tập kết.
 |
| Hàng chục chiếc ghe bơm hút cát ngày đêm bức tử thượng nguồn sông Đồng Nai |
Tương tự, Công ty cổ phần công trình giao thông Đồng Nai được UBND tỉnh Đồng Nai cấp phép trở lại từ cuối tháng 5/2020. Sở dĩ vụ việc có liên quan đến địa bàn huyện Cát Tiên bởi phía bên xã Đắc Lua, huyện Tân Phú, không có đường vận chuyển cát nên Công ty mới xin đặt bãi tập kết bên huyện Cát Tiên.
Tuy nhiên trong năm 2019, Công ty cổ phần công trình giao thông Đồng Nai cũng chưa hoàn thành các nội dung theo chỉ đạo của lãnh đạo ba tỉnh: thả phao tại vị trí khai thác, gắn thiết bị định vị, camera hành trình, khối lượng cát bán ra phải qua cân tải trọng nhưng đã “tranh thủ” bơm hút và bán 1.000 m3 cát cho một hộ dân kinh doanh vật liệu xây dựng tại Cát Tiên.
Với vi phạm này, UBND huyện đã phải lập biên bản, chuyển hồ sơ cho UBND huyện Tân Phú xử lý theo thẩm quyền.
Thất thoát và bất an
Những nỗi bất an của cư dân sống dọc hai bên bờ sông Đồng Nai dường như nối dài hơn khi tài nguyên bị khai thác vô tội vạ ẩn nấp dưới những tờ giấy A4. Đó là chuyện tai nạn, chuyện hư hỏng hệ thống cầu đường, chuyện sạt lở quy mô ngày càng lớn hai bờ sông khiến vườn tược dần trôi vào miệng thủy thần. Nhưng lớn hơn cả là chuyện hủy hoại môi trường sống của không chỉ cư dân nơi đây.
Một cán bộ xã của huyện Cát Tiên thông tin, một năm tiền ngân sách mà xã thu được từ hoạt động khai thác cát của một doanh nghiệp chỉ khoảng 5 triệu đồng. Với giá cát hiện nay, khoảng trên dưới 200 ngàn đồng/m3 thì số tiền ít hơn giá bán cát một chuyến xe. Cả huyện Cát Tiên thu ngân sách một năm khoảng 25 tỷ đồng, con số này ước chừng không hơn doanh thu của một doanh nghiệp khai thác cát trong huyện?
 |
| Xe chở cát ngày ngày tàn phá tuyến đường liên tỉnh 721 |
Một bất cập nữa chính là việc tuyến đường ĐT 721 dài hàng chục cây số nhưng không hề có một biển báo tải trọng cầu đường, điều này làm khó cho lực lượng chức năng khi xử phạt xe quá tải.
Theo ghi nhận của chúng tôi, thời gian qua, phòng CSGT, Công an tỉnh Lâm Đồng liên tục ra quân, kiểm tra gắt gao các loại xe chở đất, cát trên tuyến tỉnh lộ 721 đoạn qua địa bàn 3 huyện Cát Tiên, Đạ Tẻh. Tuy nhiên, với nguồn lợi siêu khủng từ việc khai thác khoáng sản khiến những chủ xe này tìm đủ mọi cách để trốn tránh sự kiểm soát của lực lượng công an. Bất chấp việc bị xử phạt rất nặng, thậm chí bị tước tất cả các loại giấy phép lưu hành, các chủ xe vẫn tìm đủ mọi cách để hoạt động.
