Cách đây hơn ba chục năm, năm 1983 Phó Giáo sư Đỗ Khắc Hiếu - Trưởng Bộ môn Công nghệ tế bào động vật, Viện Công nghệ sinh học được cấp bằng sáng chế độc quyền về phương pháp lấy mật không cần giết gấu. Thế nhưng, đến năm 2018 này, phải hiểu rằng gấu là loài động vật được luật pháp tuyệt đối bảo vệ bằng mọi hình thức, vì thế với Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực từ ngày 1/1/2018 hành vi tàng trữ, lưu trữ mật gấu (cho dù là để sử dụng, chữa bệnh) cũng có thể bị xử lý hình sự.
Bị tước bỏ cuộc sống để trở thành một “túi mật” di động
Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam thuộc Vườn quốc gia Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc đang chăm sóc 172 cá thể gấu. Thế nhưng, đa số các cá thể gấu khi được cứu hộ về đây đều trong tình trạng sức khỏe rất yếu, răng vỡ, chân tay nứt nẻ do bị nhốt nhiều năm trong cũi sắt, thậm chí có những cá thể bị mù mắt, cụt chi và phải cắt bỏ túi mật. Hầu hết những cá thể gấu bị nuôi nhốt để lấy mật đều bị hành hạ, đối xử tàn nhẫn, thêm vào đó khẩu phần ăn không đầy đủ, điều kiện nuôi nhốt không bảo đảm khiến sức khỏe của chúng bị sa sút nặng nề. Khi được giải cứu về Trung tâm Cứu hộ, phải mất nhiều thời gian chúng mới có thể hồi phục phần nào, thậm chí có những cá thể gấu đã trở thành “tàn phế” do di chứng bị nuôi nhốt trái phép.
Mới đây nhất, Tổ chức Four Paws vừa tái thả ba cá thể gấu ngựa (gồm 1 gấu đực và 2 gấu cái nặng hơn 100 kg) ra một khu bán hoang dã tự nhiên, mới xây dựng tại tỉnh Ninh Bình.Trước đó, vào tháng 11, ba cá thể gấu trên đã được Tổ chức Four Paws phối hợp với Chi cục Kiểm lâm, Sở NN&PTNT tỉnh Ninh Bình cứu hộ thành công sau gần 20 năm bị nuôi nhốt trong các chuồng cũi.
Thêm hành vi, tăng mức phạt
Theo ông Đoàn Hoài Nam – Phó Cục trưởng Cục Kiểm lâm – Bộ NN&PTNT, cuối thập niên 90 của thế kỷ 20 và những năm đầu thế kỷ 21, tình trạng săn bắt, mua bán, vận chuyển gấu trái phép ở Việt Nam diễn biến phức tạp, nhất là việc nuôi nhốt gấu để trích hút mật và lấy các bộ phận của gấu diễn ra phổ biến ở nhiều địa phương, đe dọa và làm suy giảm nhanh các quần thể gấu ngoài tự nhiên. Theo số liệu thống kê năm 1999 cả nước có 446 cá thể gấu nuôi nhốt, đến năm 2003 số lượng đã tăng lên 2.451 cá thể và đến năm 2006 là 4.349 cá thể. Trước thực trạng này, Cục Kiểm lâm đã tham mưu cho Bộ NN&PTNT ban hành hoặc trình Chính phủ ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý bảo vệ động vật hoang dã nói chung và gấu nói riêng... Thấm thoắt, hành trình bảo vệ gấu đã đi hết chặng đường chục năm có lẻ và đến năm 2017 số lượng gấu nuôi nhốt còn 936 cá thể, giảm 78,5% so với năm 2005, 20 tỉnh, thành không còn gấu nuôi nhốt.
Có được thành công này, có thể nói có sự đóng góp vô cùng lớn của hệ thống pháp luật, đặc biệt là pháp luật hình sự. Bộ luật Hình sự 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) quy định bất cứ người nào có hành vi săn bắt, giết, vận chuyển, nuôi, nhốt, buôn bán trái phép gấu; hoặc vận chuyển, buôn bán trái phép bộ phận cơ thể của gấu (tay, chân, v.v) hoặc sản phẩm từ gấu (mật gấu) sẽ bị xử lý hình sự theo quy định tại Điều 190 Bộ luật Hình sự 2009. Theo đó, tùy mức độ nghiêm trọng của hành vi, người vi phạm có thể phải chịu các hình thức xử phạt: bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng; hoặc phạt tù tối đa đến 7 năm.
Bước sang năm 2018, Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 có hiệu lực từ ngày 1/1/2018 có khá nhiều quy định mới cụ thể hóa những hành vi vi phạm liên quan đến các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ, trong đó bao gồm loài gấu. Theo đó, bên cạnh các hành vi “săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán gấu trái phép” hoặc “vận chuyển, buôn bán trái phép cá thể, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của gấu” vẫn sẽ bị xử lý hình sự, Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 quy định thêm “hành vi tàng trữ (hay lưu trữ)” bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của gấu cũng sẽ bị xử lý hình sự. Bên cạnh đó, khung hình phạt đối với các vi phạm hình sự liên quan đến gấu nêu trên cũng tăng lên. Tùy theo mức độ nghiêm trọng của hành vi, người phạm tội sẽ bị xử lý: phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng; hoặc phạt tù tối đa đến 15 năm...
Bà Bùi Thị Hà – Trung tâm Giáo dục thiên nhiên ENV: Hiện nay, ở Việt Nam có 2 loài gấu là Gấu ngựa (Ursus Thibetanus) và Gấu chó (Helarctos malayanus). Cả hai loài gấu của Việt Nam đều được bảo vệ ở mức độ cao nhất cả ở pháp luật quốc tế và Việt Nam. Bên cạnh đó, theo quy định tại khoản 3 Điều 6 Luật Đầu tư 2014 (có hiệu lực từ ngày 01/07/2015), gấu, các bộ phận của gấu và bất kỳ sản phẩm từ loài này đều được coi là hàng cấm đầu tư kinh doanh. Và đây cũng chính là cơ sở pháp lý vững chắc để bổ sung và tăng hình phạt với bất kỳ hành vi nào xâm hại đến cuộc sống của loài gấu ở Việt Nam.
Vụ Bảo tồn thiên nhiên – Tổng cục Lâm nghiệp: Hiện nay, Nhà nước chỉ chấp nhận việc các chủ nuôi tự nguyện chuyển giao lại các cá thể gấu và sẽ không chi trả bất kỳ khoản bồi thường nào (bằng tiền hoặc hiện vật) cho việc tiếp nhận gấu dưới mọi hình thức. Về bản chất, các cá thể gấu đang bị nuôi nhốt (có nguồn gốc từ việc mua bán bất hợp pháp trước đó) tại cơ sở tư nhân không phải là tài sản cá nhân. Nhà nước chỉ giao các cá thể gấu này cho các chủ cơ sở quản lý cho đến hết vòng đời của chúng mà không được trích hút, buôn bán mật gấu và các sản phẩm từ gấu.
